Charakterystyka procesu percepcyjnego.
Proces percepcyjny – proces polegający na wymianie informacji pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, regulujący jego zachowanie. Można mówić także o autopercepcji (w przypadku introspekcji). Generalny model procesu poznawczego ma charakter interakcyjny, odzwierciedlający relacje zachodzące pomiędzy sytuacją a osobą, wyznaczające jej zachowanie. Pierwszym źródłem informacji są bodźce docierające do organizmu poprzez narządy zmysłów i wywołujące w nich określone zmiany. Najprostszą formą procesów poznawczych są wrażenia i spostrzeżenia.
Wrażenia można zdefiniować jako prosty proces psychiczny(poznawczy), powstający pod wpływem działania elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju i polegający na odzwierciedleniu pojedynczych cech bodźca. Jednakże w praktyce nie uświadamiamy sobie poszczególnych wrażeń, gdyż proces poznania świata opiera się na procesach bardziej złożonych zwanych spostrzeżeniami.
Spostrzeżenia są więc procesem poznawczym, polegającym na odzwierciedlaniu złożonych bodźców (przedmiotów, zjawisk) oddziaływujących na narządy zmysłów. Wrażeniowo-spostrzeżeniowa forma odbioru informacji o cechach świata i własnego organizmu nie jest charakterystyczna tylko dla ludzi, lecz jest wspólna zwierzętom.
Mechanizm psychofizyczny wrażenia można przedstawić w postaci formuły:
Bodziec => receptor =>impuls nerwowy => mózg
Ową formułę odczytujemy następująco: „Bodziec, padając na receptor zapoczątkowuje ciąg impulsów nerwowych, które oddziaływają na określone ośrodki mózgowe”
Charakterystykę psychofizyczną bodźca można przedstawić następująco. Bodziec ma swój określony wymiar na kontinuum siły oddziaływania na receptor, który jest ograniczony dolnym i górnym progiem reagowania.
Próg dolny (tzw. Próg bodźca) – wartość przy której występuje ledwo dostrzegalne wrażenie.
Próg górny (tzw. Próg końcowy) – granica przy której wrażenie zanika lub ma niekiedy charakter bólowy. Z psychologicznego punktu widzenia najistotniejsze znaczenie ma próg różnicy (tzw. Ledwo dostrzegalna różnica) – najmniejszy przyrost wartości bodźca, dający się stwierdzić poprawnie na 50 % prób. Bardziej szczegółową charakterystykę psychofizyczną progu różnicy dokonali dwaj wybitni naukowcy i przedstawili je w postaci dwóch praw psychologicznych, znanych w literaturze jako Prawo Webera, którego twórcą był niemiecki fizyk i fizjolog E. H. Weber (1834) i również niemiecki uczony Fechner, który w 1860 opublikował prawo nazwane jego nazwiskiem Prawem Fechnera.
Prawo Webera – dla zauważenia różnicy między kolejnymi bodźcami tej samej modalności, nowy bodziec musi zwiększać się o stały ułamek swej początkowej wartości.
?I/I
gdzie: I – to intensywność bodźca, delta I (?I) to przyrost wystarczający dla zauważenia różnicy.
Prawo Fechnera – siła wrażenia zmienia się wprost proporcjonalnie do logarytmu bodźca.
S = K log I + C
Gdzie: S – intensywność czucia, I – intensywność początkowa, C – różnica między kolejnymi bodźcami (ułamek Webera DI/I), K – współczynnik proporcjonalności.
Neuropsychologiczne mechanizmy poznania zmysłowego.
Podział receptorów:
Eksteroreceptory – receptory znajdujące się na powierzchni organizmu i odbierające bodźce z otoczenia. Do eksteroreceptorów zaliczane są: telereceptory (wzrok, słuch węch) i kontaktoreceptory (receptory smaku , dotyku, bólu i temperatury).
Interoreceptory – receptory znajdujące się wewnątrz organizmu i odbierające bodźce z wewnątrz organizmu. Do interoreceptorów zaliczamy: proprioreceptory (receptory równowagi, stawowe, mięśniowe i cięgnowe) oraz wisceroreceptory (receptory znajdujące się w wewnętrznych narządach ciała, w ściankach naczyń krwionośnych, w płucach, jelitach, narządach płciowych, itp.).
Układ wzrokowy.
Oko stanowi jedynie jeden z elementów dość złożonego układu wzrokowego, który jest usytuowany w mózgu, głównie w obszarze tzw. kory wzrokowej. Oko, a właściwie jego część, siatkówka stanowi właśnie wysunięty fragment mózgu. Oko ma swoją przesłonę w postaci powiek. Częstość zamykania powiek jest związana z różnymi stanami psychicznymi: niepokoju, znudzenia, koncentracji i jest wykorzystywana przez psychologów jako fizjologiczny wskaźnik stanu emocjonalnego. Poza powiekami znajduje się rogówka, która jest zbudowana z bardzo gładkich komórek, które zapewniają trwałość i przejrzystość. Są to komórki szczególne, gdyż odżywiane są, nie przez krew lecz substancje odżywcze znajdujące się w łzach. Dzięki tej właściwości rogówkę można przeszczepiać do innej gałki ocznej bez ryzyka odrzucenia przeszczepu. Miedzy rogówką a soczewką leży tęczówka, która jest strukturą widoczną i ciekawą z estetycznego punktu widzenia, gdyż może przybierać różnorodne barwy. Barwnik ciemny w tęczówce, podobnie jak w ciemnej jest efektem procesów ewolucyjnych w rejonach, w których jest więcej światła słonecznego a więc w tropikach. Otwór ograniczony brzegami tęczówki to źrenica. Jej rozmiary zmieniają się nie tylko zależnie od ilości padającego światła, ale także od stanów emocjonalnych, gdyż mają łączność z autonomicznym układem nerwowym. Reakcja źrenic to odruch, który na niektóre leki (np. narkotyki – źrenice narkomanów są rozszerzone). Brak takiego odruchu świadczy o braku życia, co jest przydatne w diagnozie lekarskiej. Przestrzeń między rogówką a soczewką jest wypełniona płynem. Kolejną interesującą strukturą oka jest soczewka, zbudowana z wielu warstw, dzięki czemu jest elastyczna. Krzywizna soczewki zmienia się zależnie od tego czy oglądany przez nas obiekt znajduje się daleko czy blisko nas. Z biegiem lat soczewka traci elastyczność (proces wapnienia) i nie zapewnia już ostrości widzenia blisko położonych przedmiotów (krótkowzroczność), którą należy korygować okularami. Gałka oczna jest wypełniona tzw. ciałem szklistym czyli galaretowatą substancją.
Zjawisko związane z odbiorem wrażeń zachodzi w siatkówce oka utworzonej przez tzw. komórki wzrokowe zwane fotoreceptorami, dwóch rodzajów: pręciki i czopki. Siatkówka odbiera tylko fale elektromagnetyczne obejmujące swym zakresem trzy podstawowe kolory: czerwony, zielony, niebieski, których mieszanina formuje wszystkie pozostałe z białym włącznie. Komórki te zawierają specjalne barwniki, które rozkładają się pod wpływem światła podobnie jak na błonie fotograficznej. Różnica jest jednak istotna, gdyż błona jest jednorazowa, tymczasem wszystkie barwniki w komórkach wzrokowych po rozłożeniu natychmiast się regenerują i są gotowe do następnej reakcji. Inna różnica polega na tym, że informacja wzrokowa w przypadku aparatu pozostaje na błonie filmowej, zaś w przypadku siatkówki oka jest przetworzona na impuls elektryczny i wysłana do mózgu, gdzie dopiero zachodzi właściwy proces poznawczy. Wspomniano, że fotoreceptory składają się z pręcików i czopków. Pręciki są odpowiedzialne za widzenie czarno-białe, zaś czopki za widzenie kolorowe. Zagęszczenie czopków występuje w miejscu zwanym „żółtą plamką”. Wyróżnia się trzy rodzaje czopków: niebieskie, zielone i czerwone w zależności od barwników, które absorbują rożne charakterystyki widma świetlnego. Jest to podstawa rozróżniania barw.
Siatkówka połączona jest z mózgiem za pomocą nerwu wzrokowego w miejscu zwanym „ślepą plamką” ze względu na brak w tym miejscu fotoreceptorów. Siatkówka mimo iż usytuowana jest w oku, pod względem budowy histologicznej, metabolicznej i czynnościowej podobna jest tak bardzo do tkanki mózgowej, że jest nazywana „wypustką mózgu”.
Pierwotne impulsy nerwowe, powstające na siatkówce zostają przetworzone, zanim znajdą się w mózgu. Następuje już na tym etapie stukrotna redukcja liczby neuronów przesyłanych z siatkówki do nerwu wzrokowego, przy niezbyt dużej utracie informacji wzrokowej. Impulsy nerwowe wzrokowe poza okiem przechodzą początkowo przez nerw wzrokowy a następnie przez skrzyżowanie wzrokowe, ciałko kolankowate i korę wzrokową. Kora wzrokowa w części potylicznej mózgu jest centralnym analizatorem wzrokowym. Poszczególne neurony kory wzrokowej są wyspecjalizowane, podobnie jak siatkówka, w zakresie natężenia światła, koloru, ruchu, kształtu (linie pionowe, poziome, skośne), tworząc swoistą mapę kory wzrokowej, która skorelowana jest z mapą siatkówkową (pola widzenia). W procesie tworzenia każdego obrazu uczestniczą setki milionów komórek nerwowych kory wzrokowej, która przypomina funkcjonalnie „komputer”, który ma na celu przetworzenie dostarczonej mu informacji a nie tylko bierne odtwarzanie. Po pierwsze obraz docierający do mózgu jest odwrócony, a widzimy go normalnie, gdyż mózg dokonuje rotacji. Ponadto mózg koordynuje docierające z obu oczu pod różnymi kątami i tworzy trójwymiarową całość. Dzieje się top automatycznie. Ponadto mózg dokonuje rozpoznania obrazu wzrokowego, co jest możliwe dzięki wcześniejszym informacjom zawartym w pamięci roboczej i długotrwałej tylko pamięć już doznanych wrażeń wzrokowych nadaje nowym impulsom znaczenie i umożliwia ich nazwanie i rozpoznanie i rozpoznanie. Są to niewątpliwie dowody, że „widzimy” raczej mózgiem niż okiem.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- PROCESY POZNAWCZE
- psychologia zmysly
- receptory swiatła i mechanizmy widzenia