4. Swoistość procesów regulacyjnych u człowieka
a. Regulacja zachowania u zwierzÄ…t
Mechanizmy zachowania u zwierzÄ…t sÄ… częściowo wrodzone i zlokalizowane u krÄ™gowych głównie w oÅ›rodkach podkorowych. Mówimy tu o regulacji instynktownej. W instynkcie wyróżnimy, za McDougallem, trzy czÅ‚ony: l) “Å›rodkowy”, popÄ™dowo-emocjonalny, powstajÄ…cy przy zakłócaniu fizjologicznej równowagi ustroju lub pod wpÅ‚ywem okreÅ›lonych bodźców zewnÄ™trznych (ból, gÅ‚oÅ›ny haÅ‚as, nowe otoczenie) oraz dwa czÅ‚ony “boczne”, tj. 2) czÅ‚on poznawczy, dziÄ™ki któremu osobnik orientuje siÄ™ w wartoÅ›ci przedmiotów i w Å›rodkach dziaÅ‚ania i 3) czÅ‚on motory czny, zawiadujÄ…cy samym dziaÅ‚aniem. CaÅ‚e to skomplikowane urzÄ…dzenie jest
wrodzone i wypÅ‚ywa z “doÅ›wiadczenia gatunku”, a jego podstawowÄ… funkcjÄ… jest zaspokajanie biologicznych potrzeb osobnika, obrona przed szkodami fizycznymi i opieka nad potomstwem (instynkt macierzyÅ„ski). Jednak funkcja instynktów wykracza poza znaczenie biologiczne, np. instynkt badawczy, wywoÅ‚ujÄ…cy czynnoÅ›ci eksploracji i manipulacji, szczególnie w nowym otoczeniu, nie jest zwiÄ…zany z biologicznymi potrzebami organizmu (Harlow H. F., 1956, s. 39). ZdarzajÄ… siÄ™ również wypadki preferencji do pokarmów nie tylko bezwartoÅ›ciowych biologicznie (np. u szczurów picie wody osÅ‚odzonej sacharynÄ…, por. Woodworth R. S., Schlosberg H., 1963, II, s. 202), lecz nawet wrÄ™cz szkodliwych (Kluckhohn i Mowrer; W: Hunt McV, 1944, I, s. 71). Na tej podstawie można wnosić, że już instynktownej samoregulacji przysÅ‚uguje pewna “autonomia funkcjonalna” (Allport G.) w stosunku do biologicznych potrzeb organizmu.
Oprócz regulacji wrodzonej występuje u zwierząt indywidualne uczenie się nowych schematów regulacyjnych. Wykazano je już na niskich stosunkowo poziomach ewolucji, mianowicie u robaków (Yerkes, Heck, Malek i in., por. Dembowski E., 1946, s. 228), u pszczół (Dembowski E., loc. cit., s. 240) itd. U kręgowych zdolność uczenia się jest wyraźnie związana z rozwojem kory mózgowej. Ssaki, jak szczury, koty, psy, a szczególnie małpy, uczą się orientować w; wartości przedmiotów według ich cech sygnalizacyjnych (wygląd, zapach, odgłosy), potrafią też opanowywać nowe działania zdobywcze i obronne, dostosowane do danej sytuacji, tzn. że zarówno poznawczy, jak i motoryczny człon instynktu okazuje się u nich plastyczny, zdolny do rozbudowy w drodze indywidualnego uczenia się.
b. Społeczny charakter regulacji u człowieka
U człowieka instynkty jako samoistny mechanizm regulacyjny nie odgrywają istotnej roli, niektórzy twierdzą nawet, że istnieją one tylko w stanie szczątkowym, jako człony środkowe, pozbawione całkowicie członów bocznych (Mazurkiewicz B., 1950, s. 37). Stanowisko to jest prawdopodobnie zbyt skrajme (por. np. eksperyment Davisa wskazujący, że małe dzieci, tak jak i zwierzęta, potrafią bez nauki regulować ilość i jakość substancji pokarmowych potrzebnych im do normalnego funkcjonowania (Morgan C. F., 1961, s. 72, oraz inne przykłady, loc. cit., s. 67, a także Ekel J., 1964, s. 207). Niewątpliwie jednak u ludzi główną rolę w kierowaniu zachowaniem odgrywają mechanizmy korowe, wytwarzane w toku indywidualnego życia.
Mechanizmy te sÄ… iloÅ›ciowo i jakoÅ›ciowo różne niż u zwierzÄ…t, co wiąże siÄ™ z jednej strony – z wyższym rozwojem kory, umożliwiajÄ…cym opanowanie znacznie bardziej skomplikowanych operacji przewodzenia i przetwarzania informacji, z drugiej – ze swoistym rodzajem tych in-
31
formacji i specyficznym doÅ›wiadczeniem, jakie gromadzi czÅ‚owiek żyjÄ…c w Å›rodowisku spoÅ‚ecznym. SpecyficznÄ… cechÄ™ ludzkiego Å›rodowiska spoÅ‚ecznego stanowi to, że jest ono twórcÄ… kultury. Kultura – to zarówno wytwarzane zbiorowo przedmioty materialne, budynki, narzÄ™dzia, urzÄ…dzenia techniczne itd., jak i jÄ™zyk, nauka, sztuka, religia, prawo, moralność czy obyczaje (por. SzczepaÅ„ski J., 1963, s. 43-44). Kultura, dziÄ™ki zawartym w niej wartoÅ›ciom materialnym, uÅ‚atwia czÅ‚owiekowi zaspokojenie biologicznych wymagaÅ„ organizmu w tym wyższym stopniu, im wyżej jest rozwiniÄ™ta w spoÅ‚eczeÅ„stwie nauka i technika, równoczeÅ›nie jednak zobowiÄ…zuje go do postÄ™powania zgodnego z wartoÅ›ciami i normami postÄ™powania akceptowanymi w danym spoÅ‚eczeÅ„stwie.
SpoÅ‚eczeÅ„stwo usiÅ‚uje z zewnÄ…trz regulować zachowanie jednostek, tak aby zachowywaÅ‚y siÄ™ one zgodnie ze stawianymi im wymaganiami. Ponieważ czÅ‚owiek jest istotÄ… żywÄ…, obdarzonÄ… zdolnoÅ›ciÄ… do samoregulacji, proces ten polega nie – jak przy kierowaniu maszynami – na fizycznym oddziaÅ‚ywaniu, lecz na stosowaniu presji i zachÄ™t. IstotÄ… presji jest takie operowanie karami, aby jednostka, wykonujÄ…c dziaÅ‚anie niezgodne z wymaganiami spoÅ‚ecznymi lub nie wykonujÄ…c dziaÅ‚ania zgodnego z nimi, przewidywaÅ‚a, że spotka jÄ… za to okreÅ›lona kara. ZachÄ™ty natomiast stosuje siÄ™ w sposób analogiczny do zachowaÅ„ zgodnych z wymaganiami, przez operowanie odpowiednimi nagrodami. Kary wymierzajÄ… okreÅ›lone organy paÅ„stwowe, np. sÄ…d, przeÅ‚ożeni w stosunku do podwÅ‚adnych, wychowawcy w stosunku do wychowanków, swoistÄ… karÄ… bywa również potÄ™pienie przez opiniÄ™ publicznÄ… czy “bojkot towarzyski”. Nagrody udzielane sÄ… w postaci pochwaÅ‚, uznania, premii pieniężnych, awansu, odznaczeÅ„ itp. W tych warunkach czÅ‚owiek, który – jak każda istota żywa – ma tendencjÄ™ do utrzymania równowagi nerwowej, zwykle podporzÄ…dkowuje siÄ™ stawianym wymaganiom, tzn. stawia sobie i realizuje zgodne z nimi cele. Ale bywa i tak, że dostosowanie siÄ™ do wymagaÅ„ jest niemożliwe, czy to dlatego, że sÄ… one za wysokie i przekraczajÄ… możliwoÅ›ci jednostki czy też kary sÄ… zbyt ostre i zbyt bolesne lub nagradzanie i karanie niekonsekwentne i dezorientujÄ…ce. W tych wypadkach wystÄ™pujÄ… zachowania niezgodne z wymaganiami, np. reakcje obronne, jak bunt i agresja lub ucieczka.
Regulacja zachowania jednostek przez otoczenie spoÅ‚eczne jest nie tylko doraźnym kierowaniem (choć niewÄ…tpliwie peÅ‚ni i tÄ™ funkcjÄ™), lecz zmierza do trwaÅ‚ego uksztaÅ‚towania u nich standardów samoregulacji, tak aby czÅ‚owiek sam, bez nacisku z zewnÄ…trz, przestrzegaÅ‚ norm obowiÄ…zujÄ…cych w danym spoÅ‚eczeÅ„stwie. Proces stopniowej interioryzacji czy asymilacji przez jednostkÄ™ standardów spoÅ‚ecznych nosi nazwÄ™ “socjalizacji”. Rozpoczyna siÄ™ on zaraz po urodzeniu i stanowi istotÄ™ wychowania. Podstawowe znaczenie ma poczÄ…tkowo sam tryb życia narzucany dziecku, np. u niemowlÄ…t staÅ‚y reżim karmienia, snu i czuwania, trochÄ™ później reżim toaletowy itd. W miarÄ™ dojrzewania coraz wiÄ™kszÄ… rolÄ™ zaczyna od-
32
grywać przekazywanie wartoÅ›ci kulturowych drogÄ… werbalnÄ…, przez pouczanie, perswazjÄ™, lekturÄ™, wtedy też wkraczajÄ… w grÄ™ – jako czynnik wychowawczy – okreÅ›lone presje (zakazy i nakazy) oraz zachÄ™ty. Duże znaczenie majÄ… wzory i przykÅ‚ady do naÅ›ladowania w bezpoÅ›rednim otoczeniu dziecka. NaÅ›ladowanie rodziców obejmuje czÄ™sto nie tylko poglÄ…dy ale nawet drobne szczegóły mimiki, gestykulacji, chodu, sposobu wyradzania siÄ™ itp. decydujÄ…c o tak dużym podobieÅ„stwie dziecka do ojca czy matki, że niektórzy mówiÄ… tu o “socjalnym dziedziczeniu”, przeciwstawiajÄ…c je “biologicznemu dziedziczeniu” cech fizycznych, np. koloru wÅ‚osów, oczu czy rysów twarzy i budowy ciaÅ‚a (por. Nimkoff M. F., W: Har-riman P. L., 1943, s. 491 -496).
c. Autonomia społecznej samoregulacji
Charakterystyczną cechą społecznej samoregulacji jest jej stosunkowo wysoka autonomia zarówno w stosunku do biologicznych potrzeb organizmu, jak i wymagań stawianych jednostce przez społeczeństwo. Inaczej mówiąc, człowiek ma tendencję do regulowania swoich stosunków z otoczeniem według raz wytworzonych standardów społecznych niezależnie od tego, jakie są jego potrzeby biologiczne i jakie wymagania stawia mu otoczenie.
MówiliÅ›my poprzednio o tym, że samoregulacja somatyczna i oÅ›rodkowa tworzÄ… pewnego rodzaju funkcjonalnÄ… jedność, sÄ… ze sobÄ… Å›ciÅ›le zwiÄ…zane. JeÅ›li samoregulacjÄ™ oÅ›rodkowÄ… okreÅ›lić jako szeroko rozumianÄ… “psyche”, można powiedzieć, że u istot żywych zarówno “psyche” wywiera staÅ‚y wpÅ‚yw na ,somÄ™”, jak i “soma” – na “psyche”. Mówimy tu o zwiÄ…zkach psychosomatycznych i somatopsychicznych w obrÄ™bie samoregulacji. W tym miejscu interesujÄ… nas zwiÄ…zki somatopsychiczne. PolegajÄ… one przede wszystkim na tym, że OUN pozostaje stale pod obstrzaÅ‚em ze strony bodźców organicznych, dochodzÄ…cych ze Å›rodowiska wewnÄ™trznego, co normalnie odczuwamy jako niezróżnicowane, lepsze lub gorsze “samopoczucie fizyczne” (Szuman S., 1956, s. 22). Ostre zmiany zachodzÄ…ce w organizmie wywoÅ‚ujÄ… wyraźne doznania, jak np. głód, pragnienie, a także różnego rodzaju bóle i dolegliwoÅ›ci fizyczne. Bodźce organiczne przekazujÄ… do OUN informacje o tym, co siÄ™ dzieje w wewnÄ™trznym Å›rodowisku czÅ‚owieka i w ten sposób wpÅ‚ywajÄ… na jego zachowanie, wywoÅ‚ujÄ…c dążenie do pokarmu czy wody; wiadomo też, że silne dolegliwoÅ›ci mogÄ… poważnie zaburzyć, a nawet przerwać dziaÅ‚anie skierowane na rozwiÄ…zanie jakichÅ› problemów sytuacyjnych. Jest to zrozumiaÅ‚e, ponieważ samoreguÅ‚acja spoÅ‚eczna peÅ‚ni u czÅ‚owieka, tak jak analogiczne procesy u zwierzÄ…t, rolÄ™ homeostatycznÄ…, jest urzÄ…dzeniem zabezpieczajÄ…cym biologiczny byt organizmu w jego zewnÄ™trznym Å›rodowisku. Niemniej jednak obserwacje wskazujÄ…, że samoregulacja spoÅ‚eczna posiada
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- procesy regulacyjne
- procesy regulacyjne psychologia
- procesy regulacyjne w psychologii
- bojkot towarzyski psychologia
- podzial procesow regulacyjnych w psychologii
- procesy poznawcze i regulacyjna rola człowieka
- procesy regulacyjne dziecko
- regulacyjna funkcja osobowości
- regulacyjna rola osobowosci człowieka w stosunkach z otoczeniem
Inne tematy, które mogą cię zainteresować:
Od urojeń odnoszących należy odróżnić nastawienie odnoszące, które występuje nieraz u ludzi zdrowych.
Tak jak dzisiejsze pawiany był on zagrożony atakami drapieżników.
Urojenia wielkościowe często dotyczą pozycji człowieka w kraju i świecie.
Niekiedy urojenia hipochondryczne zwracają uwagę otoczenia absurdalnością treści.
Potrzeba seksu czyli wirtualny początek życia
Urojenia.
Zaburzenia myślenia i ich podział.
Doznania te są wyrazem zaburzeń syntezy treści spostrzeżeń.
PSYCHOLOGIA PRENATALNA
Chcesz dodać swoje ogłoszenie na Defipedii? Wyślij nam informacje wylistowane w sekcji Dodanie ogłoszenia.
June 6, 2010
·
Psychologia kliniczna
Opublikowano w: