Operacja umysłowa jest podstawowym elementem procesu myślenia, elementarna transformacja psychiczną. Czynność myślenia składa się z całego łańcucha operacji umysłowych, różniących się między sobą rodzajem i prawami rządzącymi ich przebiegiem. W psychologii można wyodrębnić operacje umysłowe: analiza i synteza oraz trzy pochodne w stosunku do nich: porównywanie przedmiotów i zjawisk, abstrahowanie i uogólnianie. Podstawowymi regułami porządkującymi łańcuch operacji myślowych są reguły algorytmiczne i heurystyczne. Algorytm jest określony jako niezawodny przepis wyznaczający kolejność wykonywania skończonego ciągu operacji, które gwarantują rozwiązanie zadań danej klasy. Mają one charakter logiczny, matematyczny. Heurystyki to przeciwieństwa reguł algorystycznych. Określane są jako zawodne reguły, zasady, które nie gwarantują bezpośredniego rozwiązania danego zadania. Zdaniem psychologów ten typ reguł cechuje właśnie myślenie człowieka. Myślenie jak każda czynność zmierza do osiągnięcia określonego wyniku końcowego. W psychologii rozróżnia się myślenie produktywne i reproduktywne. Produktywne polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla człowieka, wzbogacającego go o zupełnie nowe treści. Myślenie reproduktywne polega na zastosowaniu wcześniej zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, na zastosowaniu wcześniej poznanych metod w nowych warunkach. Rozwiązanie problemu jest możliwe głównie dzięki myśleniu produktywnemu, które może mieć charakter twórczy i nietwórczy. Różnica między nimi polega na tym, że rezultat myślenia twórczego jest nie tylko nowy dla podmiotu, ale jest on nowy obiektywnie. W rozwiązywaniu problemów można wyróżnić kilka faz, takich jak: dostrzeganie problemu – uświadomienie sobie, że zasób aktualnie posiadanej wiedzy nie wystarczy do osiągnięcia planowanych celów; analiza sytuacji problemowej – polega na analizie rozbieżności między posiadanymi informacjami i pożądanym celem; wytwarzanie pomysłów rozwiązania – związane jest to z wytwarzaniem nowych informacji (hipotez, metod), nowych pomysłów rozwiązania; weryfikacja pomysłów – polega na sprowadzeniu ich wartości i przyjęciu bądź odrzuceniu ich na podstawie oceny prawdopodobieństwa ich urzeczywistnienia. Inna przyczyną utrudniającą rozwiązanie problemów jest konserwatyzm poznawczy, którego przyczyna tkwi w ograniczonych zdolnościach poznawczych. W procesie diagnostycznym ludzie lepiej wykorzystują informacje pozytywne, bądź negatywne. Ludzie lepiej wykorzystują informacje o prostej strukturze niż informacje, których struktura jest złożona. W procesie diagnostycznym ludzie lepiej informacji potwierdzające niż zaprzeczające. Terminy rozum i umysł używane potocznie na oznaczenia władzy poznawczej mają swoje gruntowne odpowiedniki w psychologii. Intelekt, inteligencja, zdolności to terminy stosowane powszechnie. Najwięcej trudności sprawia termin zdolność. Istnienie zdolności pozwala wyjaśnić zarówno występowanie różnic w efektywności działania poszczególnych jednostek czyli tzw. różnic indywidualnych jak i różnic w poziomie wykonywania rozmaitych czynności przez tę samą osobę czyli różnic intraindywidualnych.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- procesy poznawcze myslenie
- myślenie pierwotne artykuły
- istota czynności myślenia psychologia
- zaburzony proces myslenia przyczyny
- reguły i operacje myślowe
- algorystyczne
- proces myślenia analiza
- proces myslenia weryfikacji
- proces myslenia weryfikacji bruner