Przy omawianiu problemów diagnostycznych wspominaliśmy już o psychologicznych wskaźnikach poprawy stanu psychicznego chorych lub jej braku (patrz s. 183). Problemy związane z kontrolą dynamiki zaburzeń wymagają jednak nieco szerszego omówienia. Najogólniej pojęta kontrola zawiera się w spontanicznych obserwacjach pielęgniarskich, lekarskich i psychologicznych. Często jednak zachodzi konieczność uporządkowania i uściślenia tych danych obserwacyjnych.
1. Zobiektywizowaną i uściśloną kontrolę wprowadza się w celu uzyskania możliwie najdokładniejszych i systematycznych danych o wpływie terapeutycznym nie tylko nowych środków farmakologicznych, a także w celu dokładniejszej rejestracji zmian w zachowaniu się chorego podczas leczenia znanymi i wypróbowanymi lekami. Ponadto kontroli wymaga także jakość i stopień zmian w zaburzeniach pod wpływem najróżnorodniejszego oddziaływania psychokorekcyjnego. W każdym bowiem przypadku systematyczna i zobiektywizowana kontrola dynamiki zaburzeń, niezależnie od stosowanej terapii, będzie zawsze stanowiła lepszą podstawę do podjęcia decyzji o zmianie typu leczenia, przedłużeniu lub ukończeniu kuracji. Wprowadzenie odpowiednich metod kontroli ma znaczenie zarówno dla rozwiązywania problemów praktycznych, jak i teoretycznych.
2. W celu uściślenia kontroli efektów terapeutycznych opracowano szereg metod b a d a w c z y c h. Są to najczęściej metody umożliwiające uchwycenie w dynamice choroby zmian jakościowych, jak również ich ocenę ilościową. Na czoło wysuwają się tu liczne skale obserwacyjne i skale ocen. Najprostszymi skalami może posługiwać się odpowiednio przeszkolony personel pielęgniarski, natomiast te skale, których stosowanie wymaga dokładnej znajomości psychopatologii, mogą służyć za narzędzie tylko psychiatrom i psychologom. Z bogatego zbioru skal warto więc dla orientacji wymienić choćby kilka. Są wśród nich skale wielokierunkowe – diagnostyczne, takie jak: skala Wittenborna (Witten-
200
born J. R. i inni,* 1953; Wittenbom J. R., 1956), wielokierunkowa skala psychiatryczna do oceny pacjentów szpitalnych-Loora (Loor, 1953;
Loor, 1954) i podobna w założeniach skala Malamud-Sandse (Malamud–Sandse, 1947). Stosuje się też skale bardziej specjalistyczne-ukierunkowane na określony zespół objawów, jak np. skalę ocen objawów schizofrenicznych Winga, skalę ocen dla zaburzeń depresyjnych – Hamiltona (Hamiliton M., 1960), skalę objawów lęku – Taylora (Taylor J. A., 1953) czy wreszcie skalę do oceny związków interpersonalnych w psychoterapii grupowej (Finney B. C., 1954). Można też do konkretnych problemów badawczych konstruować własne skale oparte na opracowanych zasadach teoretycznych (Skrzywań T., 1965). Trzeba przy tym zaznaczyć, że psycholog obciążony pracą diagnostyczną i terapeutyczną rzadko może posługiwać się w swojej codziennej pracy obszernymi, wielokierunkowymi. skalami, wymagającymi dużego nakładu czasu. Największe usługi oddają mu skale obejmujące mniejszy, ale najbardziej istotny zespół cech, zwłaszcza wówczas, gdy celem ich stosowania jest systematyczna, ścisła rejestracja zmian w zachowaniu się u chorych, w stosunku do których rozpoznanie zostało już ustalone.
Jako narzędzia kontroli można także stosować metody projekcyjne,. jak: test Rorschacha, TAT lub inwentarze osobowości (MMPI). Oczywiście, dla rozwiązania tego rodzaju problemów wskazane jest stosowanie metod eksperymentalnych w postaci szeregu odmian paralelnych lub takich zadań, w których element wprawy nie odgrywa roli. Można także stosować kilka z wymienionych metod łącznie.
3. W praktycznej realizacji kontroli dynamiki choroby i efektów leczenia można wyróżnić trzy etapy: a) przygotowawczy, b) obserwacyj-no-badawczy, c) opracowania wyników kontroli.
a) W pierwszym etapie po wykonaniu wszechstronnych badań diagnostycznych ustala się – najczęściej w teamie diagnostyczno-leczni-czym – jakie przejawy zachowania się poddane zostaną kontroli. W przypadkach depresji zakłada się np., że pod wpływem leczenia powinno nastąpić podwyższenie poziomu ogólnej aktywności, której wskaźnikiem. psychologicznym będzie skrócenie czasu reakcji, wyższe tempo pracy, poprawa czynności orientacyjno-wykonawczych oraz że nastąpi zmiana w emocjonalności badanego, co powinno się uwidocznić w odpowiednio dobranej skali obserwacyjnej. Kiedy indziej przypuszcza się, że w toku oddziaływania psychoterapeutycznego u osób nerwicowych powinny ustąpić takie objawy, jak: natręctwa, lęki, tiki itp., oraz powinny ulec przekształceniu mechanizmy obronne i postawy badanych. Gdy natomiast organizuje się i programuje kompleksowe oddziaływanie korekcyjne dla chorych z rozpoznaniem schizofrenii, zakłada się, że efektem tych zabiegów powinno być między innymi osłabienie objawów schizofrenicznych, uaktywnienie chorych, polepszenie ich kontaktów społecznych, zwiększenie zainteresowania pracą itp. Mając już wyraźnie określone problemy
201
i wstępnie opracowane hipotezy, dobieramy lub konstruujemy odpowiedni zestaw metod, które zastosuje się do określonej grupy chorych lub kilku grup porównawczych. Trzeba też sprecyzować kryteria doboru chorych do poszczególnych grup. Można brać przy tym pod uwagę rozpoznanie psychiatryczne, nasilenie zaburzeń, rodzaj stosowanej terapii itp. Następnie opracowuje się dokładny program badań psychologicznych, w których określa się miejsce, częstotliwość, czas badań kontrolnych. Należy ponadto uzgodnić harmonogram badań psychologicznych z lekarzami ustalającymi leczenie farmakologiczne, z osobami prowadzącymi inne formy terapii oraz ze specjalistami (socjolodzy, biochemicy), którzy biorą udział w kompleksowej kontroli dynamiki leczenia.
b) Po wykonaniu czynności przygotowawczych można przystąpić do praktycznej realizacji opracowanego programu badań kontrolnych. Etap ten wymaga przede wszystkim dokładności i systematyczności. Oprócz dokładnej realizacji programu badań trzeba także notować wszelkie nieprzewidziane zmiany w zachowaniu się i somatycznym stanie chorych.
c) Sposób opracowania wyników badań kontrolnych zależy od tego, czy kontrolą objęto jedną osobę, grupę lub kilka grup, a także od tego, jakie zastosowano metody. Wstępne opracowywanie odbywa się najczęściej po każdorazowym badaniu. Dopiero po zakończeniu całego cyklu badań psycholog opracowuje i podsumowuje wyniki wszystkich badań kontrolnych. W przypadku kontroli kompleksowej, nie tylko psychologicznej, na zakończenie porównuje się przebieg i wyniki kontroli psychologicznej z innymi badaniami, np. fizjologicznymi, biochemicznymi itp.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- skala winga
- skala winga psychiatria
- skala winga schizofrenia
- skala winga w schizofrenii
- skala winga w psychiatrii
- skala winga wersia \i
- skal winga
- skala winga dotyczy
- skala winga ocena packenta