PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE W OCENIE OLIGOFRENII
Weryfikacja hipotez dotyczÄ…cych niedorozwoju staje przed psychologiem kliniki psychiatrycznej czÄ™sto, i wbrew panujÄ…cym przekonaniom wcale nie należy do zadaÅ„ Å‚atwych. Wynika to miÄ™dzy innymi z braku odpowiednich definicji niedorozwoju, kryteriów oceny i odpowiednich ujednoliconych metod badania. Nad problemami tymi ciÄ…gle toczÄ… siÄ™ jeszcze dyskusje (Obuchowski, 1965), nie mówiÄ…c już nawet o problemach zwiÄ…zanych z trudnoÅ›ciÄ… rozgraniczenia niedorozwoju od wczesnych zmian otÄ™piennych. Ponadto z cechami oligofrenicznymi wiążą siÄ™ w klinice liczne inne zaburzenia, które nierzadko sÄ… wÅ‚aÅ›ciwym powodem hospitalizacji. MogÄ… to być różnego rodzaju stany reaktywne, zachowania agresywne, a w przypadkach sÄ…dowych – czyny przestÄ™pcze itp. Wydaje siÄ™ jednak, że w każdym wypadku najodpowiedniej postÄ™puje psycholog wówczas, gdy diagnozÄ™ oligofrenii oprze na kilku kryteriach, a mianowicie:” l) kryterium jakoÅ›ciowym – opartym na takich elememtach sprawnoÅ›ci orientacyjno-wykonawczej, jak sprawność uczenia siÄ™, rozwiÄ…zywanie nowych problemów, tworzenie pojęć; 2) kryterium rozwojowym i spoÅ‚ecznym, wynikajÄ…cym z analizy rozwoju fizycznego i psychicznego oraz zachowania siÄ™ w różnych sytuacjach spoÅ‚ecznych, zestawiajÄ…c te dane z warunkami wychowawczymi; 3) kryterium iloÅ›ciowym – wynikajÄ…cym z badaÅ„ testowych.
Pierwsze t tych kryteriów należałoby uznać za najistotniejsze. Opierając się na powyższych założeniach, prześledzimy na przykładach przebieg i charakter czynności diagnostycznych przy rozpoznawaniu oligofrenii.
Mężczyzna W. T., lat 30, przebywał w klinice z powodu okresowego, agresywnego zachowaTlia się wobec żony i dzieci. Należało wyjaśnić, jakie są przyczyny takiego zachowania się. Po wstępnych badaniach postawiono hipotezę, że badany jest osobą niedorozwiniętą umysłowo. Oprócz badania psychiatrycznego i psychologicznego przeprowadzono badanie neurologiczne, endokrynologiczne, okulistyczne i sek-suologiczne oraz wykonano rentgen czaszki i EEG. Z danych klinicznych wynikało, że agresja pojawiała się najczęściej bez uchwytnych przyczyn; badany nagle zaczynał niszczyć dzieciom zabawki, krzyczał przy tym, usiłował bić żonę, obnażał ją. Bywało też, że badany najpierw jakby droczył się z dziećmi, ciągnął je za włosy, potem jednak zabawa ta przekształcała się w wyraźną agresję-krzyk, szarpanie,
192
bicie i kopanie, W czasie tych napadów badany zmieniaÅ‚ siÄ™ na twarzy, drżaÅ‚. UspokajaÅ‚ siÄ™ dopiero po dÅ‚uższym czasie pod wpÅ‚ywem Å‚agodnej perswazji. Wiadomo o nim ponadto, że pochodziÅ‚ z wielodzietnej rodziny. Ojciec jego byÅ‚ alkoholikiem i zmarÅ‚, gdy badany miaÅ‚ trzy lata. ByÅ‚ dzieckiem z bardzo ciężkiego porodu i jako niemowlÄ™ ciężko chorowaÅ‚. Badany ani rodzina nie potrafili powiedzieć na co pacjent chorowaÅ‚. Podano jedynie, że byÅ‚ dzieckiem sÅ‚abym i wÄ…tÅ‚ym. NaukÄ™ rozpoczÄ…Å‚ w siódmym roku życia. Już od pierwszej klasy uczyÅ‚ siÄ™ sÅ‚abo; prawdopodobnie ukoÅ„czyÅ‚ pięć klas. Obiektywnych danych o przebiegu nauki nie udaÅ‚o siÄ™ uzyskać. W dwunastym roku życia uciekÅ‚ z domu, mieszkaÅ‚ i pracowaÅ‚ w gospodarstwach rolnych. Potem przeniósÅ‚ siÄ™ do miasta i pracowaÅ‚ w fabrykach jako robotnik. WykonywaÅ‚ proste prace fizyczne – byÅ‚ pomocnikiem palacza, magazyniera itp. MajÄ…c 28 lat ożeniÅ‚ siÄ™ z pannÄ…-matkÄ… dwojga nie–Å›lubnych dzieci. InicjatywÄ™ we wszystkich sprawach małżeÅ„skich i rodzinnych miaÅ‚a żona. Badany sprawiaÅ‚ szczególne trudnoÅ›ci w przestrzeganiu czystoÅ›ci i higieny. W sprawach pożycia seksualnego byÅ‚ niedoÅ›wiadczony i sam nie dążyÅ‚ do zbliżeÅ„. Niczym siÄ™ nie interesowaÅ‚ i nie chciaÅ‚ siÄ™ doksztaÅ‚cać, mimo namowy i pomocy ze strony żony. Okresowo piÅ‚ alkohol; upijaÅ‚ siÄ™ już po bardzo maÅ‚ych iloÅ›ciach. Stan nietrzeźwoÅ›ci wzmagaÅ‚ u niego agresywność. Za namowÄ… żony zgÅ‚osiÅ‚ siÄ™ do Poradni Przeciwalkoholowej. W stosunku do pasierbów byÅ‚ zaczepny, przeszkadzaÅ‚ im w nauce. WymawiaÅ‚ żonie, że zbyt dużo uwagi poÅ›wiÄ™ca dzieciom-Przeważnie jednak w stosunku do żony byÅ‚ ulegÅ‚y, dobry i pomagaÅ‚ w prostych pracach domowych. Badany sam oceniaÅ‚ sytuacjÄ™ rodzinnÄ… jako dobrÄ… i byÅ‚ wdziÄ™czny żonie, że siÄ™ nim zaopiekowaÅ‚a, ale, jego zdaniem, żona wymagaÅ‚a
Rys. 16. Psychogram testu Wechsiera (rozpoznanie psychologiczne: debilizm)
od niego zbyt dużo. Żądała, aby badany przestrzegał czystości, systematycznie pracował, dokształcał się, a zabraniała tego, co sprawiało mu przyjemność, tzn. popić sobie i nic nie robić. Zdarzało się też, że dzieci specjalnie go drażniły.
^ Badanie testem Wechsiera, oprócz ogólnie niskich wyników – iloraz inteligencji ~ 63 – wskazuje na istotne, jakoÅ›ciowe odchylenia w rozwiÄ…zywaniu zadaÅ„ (rys. 16). Badany nie potrafiÅ‚, mimo wyjaÅ›nieÅ„, podać podobieÅ„stw, uparcie szukaÅ‚ rożnie. W podteÅ›cie braków wymieniaÅ‚ elementy formalne – przerwy w konturach obrazków lub stereotypowo (przy obrazkach l, 3, 12 i 14) podawaÅ‚, że brak rÄ…k lub nóg. PorzÄ…dkowaÅ‚ historyjki obrazkowe tam, gdzie to byÅ‚o możliwe, wedÅ‚ug zbieżnoÅ›ci linii, a wiÄ™c nie logicznie, lecz mechanicznie. UkÅ‚adanki rozwiÄ…zywaÅ‚ bez planu-metodÄ… prób i błędów. Tak wiÄ™c nie tylko wynik iloÅ›ciowy testu, ale i jakoÅ›ciowe cechy rozwiÄ…zywania zadaÅ„ przemawiajÄ… za niedorozwojem sprawnoÅ›ci
orientacyjno-wykonawczych. Stwierdzenie zaburzenia w spostrzeganiu i posÅ‚ugiwaniu siÄ™ pojÄ™ciami ogólnymi wymagaÅ‚o dalszego sprawdzenia. W tym celu zastosowano eksperyment rozpoznawania obrazków. SpoÅ›ród dwudziestu czarno-biaÅ‚ych obrazków pojedynczych przedmiotów, znanych z życia codziennego, sześć badany nazwaÅ‚ błędnie. WedÅ‚ug niego, pudeÅ‚ko zapaÅ‚ek to skrzynia, parasol – zakrzywiony kij, kieliszek to kubek, żarówka to lampa, patelnia-talerz, gęś to kaczka. Lampy stoÅ‚owej i pulowera badany nie umiaÅ‚ nazwać. Badany nie rozwiÄ…zaÅ‚ też zadania wymagajÄ…cego poklasyfikowania serii obrazków, co wskazuje na zaburzenia w posÅ‚ugiwaniu siÄ™ pojÄ™ciami ogólnymi i miaÅ‚ także znaczne trudnoÅ›ci w uczeniu siÄ™ nowego pojÄ™cia “klipiec” (Lewicki A., 1957, 1960; Lewicki A., Szutkowska U., 1963). Badanie testem Rorschacha potwierdziÅ‚o niskÄ… sprawność intelektualnÄ…; przemawia za tym: maÅ‚a liczba odpowiedzi (R = 20), przewaga determinant typu D (duży detal) oraz 4 odpowiedzi typu Do (detal oligofreniczny), jak również niewyraźna lokalizacja (“Chyba coÅ› podobnego do zwierza, gdzieÅ› tu…”) i stereotypowość-wysoki procent odpowiedzi o zwierzÄ™tach (A = 67*/o). Badanie dostarczyÅ‚o również danych o emocjonalnych cechach jego osobowoÅ›ci-brak kontroli emocji, impulsywność (determinanty barwne typu C, w tym także nazywanie barw Cn).
Po uwzglÄ™dnieniu wyników badania neurologicznego – bez odchyleÅ„ od stanu prawidÅ‚owego, badania EEG – zapis na pograniczu normy, rentgen czaszki – w normie, badania okulistycznego – pole widzenia i dno oczu w normie oraz endokrynologicznego, w którym wstÄ™pnie stwierdzono tylko niedobór wzrostu, ale zalecono dalsze badania, stwierdzono, że badany jest osobnikiem niedorozwiniÄ™tym umysÅ‚owo (debilizm). Zgodnie z przyjÄ™tymi powyżej trzema kryteriami przemawiaÅ‚y za tym: l)dys-funkcje myÅ›lenia pojÄ™ciowego, nieprawidÅ‚owoÅ›ci w spostrzeganiu, trudnoÅ›ci koncentracji uwagi oraz znaczne braki w wiedzy szkolnej i ogólnej, jak również brak zainteresowaÅ„; 2) trudnoÅ›ci w nauce-nieukoÅ„czenie szkoÅ‚y podstawowej, możliwość wykonywania jedynie prostych prac, brak odpowiednich nawyków, także spoÅ‚ecznych, trudność radzenia sobie w zÅ‚ożonych sytuacjach spoÅ‚ecznych, a także czÄ™ste zmiany miejsc pracy spowodowane prawdopodobnie niskÄ… sprawnoÅ›ciÄ… Å‚ zaniedbywaniem obowiÄ…zków; 3) niski iloÅ›ciowy wynik w testowym badaniu inteligencji. Na powyższe odchylenia wpÅ‚ynęły niewÄ…tpliwie także niekorzystne warunki -wychowawcze i nadużywanie alkoholu. Jak wynika z caÅ‚oksztaÅ‚tu zebranego materiaÅ‚u, stany podniecenia należy ocenić jako pobudzenia typu ere-itycznego, wystÄ™pujÄ…ce przy pewnym typie oligofrenii. Stany agresji mogÄ… być także prowokowanie przez alkohol lub przez bodźce sytuacyjne, pochodzÄ…ce np. ze Å›rodowiska domowego, jak: nadmierne w porównaniu ze zdolnoÅ›ciami badanego wymagania żony, zachowanie siÄ™ dzieci itp. Czynnikami psychologicznymi należaÅ‚oby wiÄ™c manipulować tak, aby możliwie uniknąć powstawania sytuacji konfliktowych i trudnych dla badanego.
Zdarza się jednak, że nie wszystkie rozpatrywane uprzednio kryteria występują łącznie, tak jak to miało miejsce w powyższym przypadku. Wówczas też ocena niedorozwoju jest znacznie trudniejsza.
W następnym przypadku psycholog stanął przed problemem diagnozy poziomu sprawności intelektualnej u młodej kobiety, o której na podsta-
194
wie wywiadu było wiadomo, że uczęszczała do szkoły specjalnej i że wychowywała się w bardzo niekorzystnych warunkach środowiskowych_ w rodzinie rozbitej, której członków cechowała aspołeczność (alkoholizm czyny przestępcze). Po wykonaniu badania testem Wechsiera stwierdzono wprawdzie, że kryterium ilościowe w postaci ilorazu inteligencji (I. I. = 72) mogłoby świadczyć o niedorozwoju nieznacznego stopnia, ale kształt psychogramu (rys. 17) i sposób rozwiązywania zadań wskazywał na pewne nietypowe dla oligofrenii zjawiska. Badana sprawnie i w sposób przemyślany rozwiązywała podtesty układanek i budowanie z klocków. Postanowiono więc sprawdzić, jak badana rozwiąże eksperymenty wymagające operacji logicznych i uczenia się nowych pojęć. Zastosowano w tym celu proste i złożone analogie, piktogram i uczenie się sztucznego pojęcia. Okazało się, że badana rozwiązywała te zadania dość sprawnie.
Dane eksperymentalne uzupełniono następnie jeszcze wnikliwą obserwacją zachowania się badanej w różnych sytuacjach klinicznych, z której wynikało, że radzi ona sobie dobrze w sytuacjach złożonych,
umie uchwycić istotne cechy zachowania się innych osób, udzielić pomocy itp. Zdecydowano się więc w tym przypadku, mimo istnienia przybliżonego kryterium testowego i społecznego (szkoła specjalna), nie rozpoznać oligofrenii, co oczywiście wymagało, i w każdym takim przypadku wymaga, odpowiedniego psychologicznego uzasadnienia.
Ponadto w tego rodzaju sytuacjach diagnostycznych trzeba być bardzo wyczulonym na przejawy zachowania się, mogące świadczyć o niekorzy-^nej, szczególnie dla badania testowego, motywacji, nieodpowiedniej i czasem tendencyjnej postawie badanych. Jest to tym bardziej ważne, że w klinice psychiatrycznej wiele problemów diagnostycznych z tego zakresu Wiąże się z koniecznością orzekania sądowego lub rentowego, jest więc czynnością bardzo odpowiedzialną i wymaga dużej skrupulatności i ostrożności.
Rys. 17. Psychogram testu Wechsiera – cechy aspoÅ‚eczne osobowoÅ›ci, zaniedbania wychowawcze
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- osobowosc oligofreniczna
- cechy oligofrenii
- czaszki oligofrenikuw
- eksperyment lewickiego klipiec
- klipiec lewicki
- klipiec psychologia
- lewicki klipiec
- nauki oligrofeniczne
- oligofrenia psychologia kliniczna
- w opisie eeg dziecka pogranicze normy intelektualnej
- www cechy oligofrenii
Inne tematy, które mogą cię zainteresować:
Długość czasu powrotu równowagi psychicznej po stracie osoby bliskiej w rodzinie
Wpływ na płód i stan zdrowia noworodków.
Leki hamujÄ…ce selektywnie wychwyt serotoniny (SI-S-HT)
Selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny i serotoniny.
TERAPIA SYSTEMOWA BOVENA
Interakcje trójpierścieniuwych leków przeciwdepresyjnych (TLPD) .
Wskazania.
Nieselektywne inhibitory wychwytu NA i 5-HT.
Ostre kryzysy w rodzinie mogą być leczone za pomocą interwencji kryzysowej.
Chcesz dodać swoje ogłoszenie na Defipedii? Wyślij nam informacje wylistowane w sekcji Dodanie ogłoszenia.
August 13, 2010
·
Psychologia kliniczna
Opublikowano w: