zarówno na materiale wzrokowym, jak i słuchowym, stwierdzono jedynie nieznaczne obniżenie tej sprawności. Badany ma natomiast znaczne trudności w odtwarzaniu materiału złożonego lub wymagającego zachowania kolejności. Wynika to ze sposobu relacjonowania danych biograficznych, zapamiętywania treści opowiadań i zniekształceń – w kierunku konkretyzacji – przy zapamiętywaniu pośrednim w piktogramie. Całość zebranego materiału przemawia raczej za wycinkowym zaburzeniem funkcji poznawczych i skłania do przyjęcia jako najbardziej prawdopodobnej hipotezy, że występuje tu zlokalizowane uszkodzenie OUN. W związku z tym badanie psychologiczne należałoby rozszerzyć wprowadzając metody stosowane przy ogniskowych uszkodzeniach mózgu, tym bardziej że badanie EEG wykazało patologiczny zapis z lewej, środkowej okolicy skroniowej. Powyższe badanie pozwoliło jednak w pewnym stopniu wyjaśnić skłonność badanego do fantastycznych wypowiedzi (podawał, że został aresztowany za udany zamach na pociąg, przebywał kolejno w czterech obozach koncentracyjnych i że wraz ze znanymi osobistościami brał udział w ruchu oporu), które nie zostały potwierdzone w wywiadzie przeprowadzonym z rodziną. Wydają się one mianowicie wynikać z motywacyjnych cech osobowości badanego, gdyż w badaniu testem TAT bardzo wyraźnie i niemal stereotypowo wystąpiły przejawy potrzeby uznania, dokonania czegoś wielkiego, dominowania. Wszystkie jego opowiadania miały silny ładunek dramatyczno-emocjonalny, ale kończyły się na ogół optymistycznie. Także informacje o tych cechach jego osobowości, uzyskane w pogłębionym wywiadzie rodzinnym, pozwalają stwierdzić, że aktualnie toczący się proces chorobowy – przez obniżenie samokontroli-tylko nasilił istniejące już poprzednio skłonności badanego do przesady i fantazjowania.
Niekiedy problemy związane z oceną deficytu umysłowego typu organicznego są jeszcze bardziej skomplikowane.
U pacjenta (E. M.) lat 31, mającego niepełne wykształcenie wyższe, politechniczne, stwierdzono w badaniu psychiatrycznym halucynacje, pseudohalucynacje i wyraźne interpretacje ksobne. Po zebraniu danych biograficznych od rodziny okazało się, że pacjent od 12 lat nadużywał alkoholu. Pił często, dużo, przepijał zarobione pieniądze, potem głodował. Objawy psychotyczne psychiatrzy uznali za typowe dla zespołu ha-lucynozy alkoholowej na podłożu przewlekłego alkoholizmu. W związku z tym zaistniała potrzeba stwierdzenia, czy i jak przewlekłe zatrucie alkoholem wpłynęło na sprawność poznawczą badanego i czy nie spowodowało, dającego się uchwycić w badaniu psychologicznym, deficytu umysłowego. Po ustąpieniu męczących pacjenta omamów (okres trzech tygodni) przebadano go testem Wechsiera uzyskując następujące rezultaty. Iloraz inteligencji w skali słownej wynosił 127, a w bezsłownej 85. Maksymalną liczbę punktów (18) uzyskał badany w podteście Rozumowania Arytmetycznego i Podobieństw. Wysokie wyniki stwierdzono także ‘w pod-
testach badających wiedzę i rozumienie. Obniżone wyniki słownika można wyjaśnić tym, że badany do 25 roku życia przebywał w środowisku obcojęzycznym. Znacznie obniżone, w stosunku do wyników całej skali słownej była liczba punktów uzyskanych w powtarzaniu cyfr. Zanotowano także 3 punkty różnicy między powtarzaniem cyfr wprost i wspak. Oprócz tego obniżeniu uległy wyniki całej skali bezsłownej, a w niej najniższe wyniki badany uzyskał w układankach (5), symbolach cyfr (6), porządkowaniu obrazków (7), w klockach (8). Po uzyskaniu przez badanego 102 punktów w teście Bender-Gestalt stwierdzono, że sprawność intelektualna badanego uległa obniżeniu najprawdopodobniej wskutek przewlekłego zatrucia alkoholem. Trzeba przy tym zaznaczyć, że najwyraźniej odbiło się to na funkcjach uwagi i sprawnościach wymagających planowania i przewidywania oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Na podstawie danych empirycznych dotyczących wpływu przewlekłego zatrucia alkoholem na sprawność umysłową (Rachowski A., Sęk H., 1968), przewidziano, że dłuższy okres abstynencji może przynieść w tym względzie pewną poprawę. Stwierdzono to za pomocą eksperymentów klinicznych. Zastosowano w tym celu próbę wykreślenia liter i labirynty rysunkowe w dwóch odmianach parałelnych. Badania przeprowadzono dwukrotnie w odstępie trzech miesięcy. W obu eksperymentach oceniano czas wykonywania zadań i liczbę błędów. Wyniki w badaniu, które przeprowadzono tuż przed przekazaniem pacjenta na oddział odwykowy, były już znacznie lepsze niż wyniki badania poprzedniego, tzn. zmniejszył się czas ich wykonywania i obniżył się procent błędów. Zalecono więc przeprowadzenie po okresie dłuższej abstynencji (np. pół roku) pełnych kontrolnych badań psychologicznych. Psycholog wysunął także, na podstawie materiału diagnostycznego obejmującego całość osobowości badanego, wniosek, że picie alkoholu miało początkowo charakter obronny. Ustalono mianowicie, że badany zaczął nadużywać alkoholu po utracie obojga rodziców, gdy stanął przed koniecznością zrezygnowania z planów życiowych. Miała na to również wpływ emigracja i trudności, jakie napotykał badany w nowym, obcym mu środowisku. Mechanizm obronny przekształcił się stopniowo w nałóg, a następnie przeszedł w fazę przewlekłego alkoholizmu, co spowodowało – oprócz degradacji społecznej – przerwanie studiów, podejmowanie coraz gorzej płatnych prac, zaniedbywanie pracy, ostry stan psychotyczny i zmiany w OUN. Uwzględnienie powyższych momentów pozwoliło także w tym przypadku na postawienie odpowiednich postulatów psychoterapeutycznych.
Podsumowując należy więc podkreślić, jak bardzo różnorodna i skomplikowana jest problematyka psychologicznej diagnozy deficytu umysłowego typu organicznego, jak bardzo splata się ona w klinice chorób psychicznych z wszystkimi niemal pozostałymi formami diagnozy. Postępowanie diagnostyczne w tego rodzaju przypadkach wymaga od psychologa dużej plastyczności, pomysłowości i ostrożności.
191
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- pisanie testu piktogramy
- renta na uszkodzenie oun
- testy-OUN