1. źródła stresu (osobowe np. przy zagrożeniu wiary w siebie i środowiskowe) ›
2. procesy pośredniczące (ocena sytuacji) ›
3. reakcje bezpośrednie (zmiany fizjologiczne, behawioralne, emocjonalne, umysłowe, próby radzenia sobie ze stresem) ›
4. reakcje chroniczne (obniżenie morale, podpadnięcie zdrowia fizycznego lub/i psychicznego)
Skuteczność radzenia sobie ze stresem można ocenić na podstawie reakcji bezpośrednich i chronicznych.
Koncepcja Stresowych Zdarzeń Życiowych Dohorenwendów.
Znaczące bądź krytyczne zdarzenia życiowe (np. śmierć bliskich) pozostają w wysokiej korelacji ze zdrowiem fizycznym i psychicznym. Mogą być one wywołane obiektywnymi czynnikami środowiska (np. hałas) lub czynnikami subiektywnymi, związanymi z charakterystyką osoby ludzkiej (np. cechy osobowości). Codzienne zdarzenia stresowe mogą wywołać stan stresu, którego wielkość jest modyfikowana przez mediatory zewnętrzne (np. pomoc materialna) lub/i mediatory wewnętrzne (np. poziom aspiracji). Trzy typy symptomów stresu:
– pogorszenie stanu zdrowia somatycznego (np. zwiększone tętno, wysoki poziom cholesterolu, palenie tytoniu, wrzody żołądka, wrzody dwunastnicy, choroba wieńcowa, łysienie plackowate)
– pogorszenie stanu zdrowia psychicznego (manifestuje się np. niską motywacją, obniżoną samooceną, dyssatysfakcją z pracy, nadużywaniem alkoholu i używek, nerwicą)
– zaburzenie procesów społecznych (np. niska efektywność działań, absencja czyli „nieobecność” konflikty interpersonalne, niezadowolenie, rezygnacja)
Model reakcji na stres J. Reykowskiego.
Stres nie jest immanentną cechą bodźca lecz efektem interakcji między bodźcem a daną osobą. Bodziec ten jest nośnikiem informacji. Wewnętrzny mechanizm regulacyjny rejestruje te informacje, ocenia możliwości wystąpienia szkody dla organizmu i na jej podstawie koordynuje reakcje na stres.
Reakcje na stres można rozpatrywać wg kontinuum obciążenia w którym wyróżnia się trzy fazy:
– faza reakcji normalnej
– faza reakcji zmodyfikowanej – charakterystyczna dla obciążenia większego niż zwyczajowe
– faza reakcji zaburzonych – bodziec stresowy uniemożliwia działanie, człowiek przestawia się na funkcjonowanie zastępcze
W fazach pierwszej i drugiej mamy obserwujemy reakcje adaptacyjne, a w fazie trzeciej obserwujemy zaniechanie dotychczasowych celów działań i wystąpienie reakcji obronnych behawioralnych (atak, ucieczka) bądź reakcji obronnych osobowości (wyparcie, zaprzeczanie). W fazie trzeciej mogą też wystąpić reakcje destrukcyjne, związane z niekontrolowanymi emocjami o dużej intensywności.
Reakcje bezpośrednie na stres charakteryzowane są zwykle na czterech poziomach: fizjologicznym, behawioralnym, emocjonalnym i umysłowym.
– Reakcje fizjologiczne są odzwierciedleniem mobilizacji organizmu w sytuacji stresu. Rejestruje je:
Elektroencefalograf (EEG) -bioelektryczne czynności mózgu
Elektroencekardiograf (EKG) – bioelekryczne czynności serca
Elektromiograf (EMG) – rejestracja tonusu (napięcia) mięśniowego
Elektrodermomeria (EDM) – pomiar poziomu oporności elektrycznej skóry
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- transakcja stresowa
- transakcje stresowe