Utopiści – jeśli opisują stosowanie leków – opisują stosowanie leków niezwykłych, cudownych. Są to leki doskonałe; działają – podobnie jak recepta utopisty na uzdrownienie społeczeństwa – szybko i skutecznie. Są trzy rodzaje leków. Najszersza kategoria to leki naturalne. Często nieznane owoce i zioła. Trzeba podkreślić, że utopiści mają wielkie zaufanie do ziół. W utopiach “powrotu do stanu natury” są to jedyne lekarstwa. Następna kategoria: różne pigułki i płyny. W utopiach jest bardzo dużo “cudownych wynalazków”, wśród nich pigułki leczące wszystko albo prawie wszystko (szkoda, że żaden utopista nie podaje szczegółowej receptury). Wreszcie, trzeci rodzaj: różne – mniej lub bardziej – magiczne sposoby. Kilka przykładów: “dłuższe gorączki leczą przez nagły przestrach”, “chorobom wenerycznym zapobiegają często obmywając ciała winem i nacierając wonnymi olejkami, “jeśli gwiazdy wróżą komuś nieszczęście zamykają go do białego pokoju skropionego wonnościami i octem z róży; zapalają tam siedem świec, oraz wszczynają wesołą muzykę i pogodne rozmowy, aby rozproszyć zarodki nieszczęścia” (Campanelia, 1954, s.98 i s.123).
Wiedza medyczna nie jest szczegółowo opisywana. Daje się jednak zauważyć tendencja do łączenia cudownych, magicznych sposobów leczenia z upowszechnieniem recept zdroworozsądkowych; takich np., że jedzenie powinno być proste, że nie należy się objadać i nale’ry przestrzegać higieny. 172
W państwach doskonałych przestrzeganie takich recept sianie się powszechnym prawem. Wyłączony (albo drugorzędny) jest ten fragment wiedzy medycznej, który wiąże się z tradycyjnie pojętymi zdobyczami nauk medycznych. Odcięty’ jest zatem środek, wzmocnione zostają skrajności: wiedza potoczna i środki magiczne. Utopijna medycyna to medycyna cudownie skuteczna. To co robią lekarze w realnym społeczeństwie, nie wydaje się cudowne, ludzie bowiem choć są leczeni – chorują i umierają.
Można zaryzykować twierdzenie, że utopiści byli prekursorami tzw.
medycyny alternatywnej, która zastosowana odgórnie (obowiązkowo) miała w znacznym stopniu poprawić zdrowie społeczeństwa. Nie to jednak było głównym lekarstwem utopistów. Mieli oni inną “cudowną broń” przeciw chorobom. Charakterystyczny i prekursorski wydaje się być tutaj pogląd Platona: “gdy wychowanie stoi źle, zaczynają być poszukiwani lekarze” (Platon, 1958, s.167). Jeśli wychowanie stoi dobrze – a jest to cecha wszystkich utopii – to “w żadnym kraju medycyna nie jest mniej potrzebna niż u nich” (Morus, 1947, s. 91). GŁÓWNYM LEKARSTWEM UTOPISTÓW JEST ii
ZATEM SAMA RECEPTA NA SPOŁECZEŃSTWO DOSKONAŁE. Zdrowie traktowane jest jak fragment większej całości. Składnikami zdrowia jest
zdrowy tryb życia (praca, proste jedzenie, brak u’zywek, rozpusty), zdrowe środowisko przyrodnicze (zdrowy klimat) i społeczne (brak zmartwień, silnych napięć). Utopiści wydają się być zatem nie tylko prekursorami medycyny alternatywnej, ale też prekursorami medycyny holistycznej. Wpisane jest to niejako w strukturę myślenia utopijnego. Całe społeczeństwo ma być doskonałe, a nie tylko część. Stąd szukanie rozwiązań całościowych, załatwiających problem dokładnie, raz i na zawsze. Jak stworzy się ZDROWE społeczeństwo, to i ludzie będą zdrowi. Najważniejszym zatem – a bywa, że jedynym – lekarzem w utopiach jest sam utopista. On bowiem projektuje stan harmonii; a stan harmonii (między ludźmi) radykalnie wzmacnia – jego zdaniem – siłę społeczeństwa do walki z chorobami.
173