a. Miejsce psychologa w strukturze organizacyjnej wiezienia
W dotychczasowych rozważaniach o pracy psychologa więziennego nie poruszano kilku jeszcze problemów, które ze względu na ich ważność zasługują na omówienie.
477
Problem pierwszy dotyczy stosunku psychologa do pozostałych pracowników więzienia, a przede wszystkim stosunku pracowników do jego zaleceń, dotyczących sposobu realizowania procesu resocjalizacji.
W aktualnej strukturze organizacyjnej więzienia psycholog jest pracownikiem działu penitencjarnego i podlega kierownikowi tego działu, podobnie jak pozostali pracownicy-wychowawcy K. O. czy inni. Akceptacja decyzji psychologa jednakże uzależniona jest od rozeznania zawodowego personelu, zdolności argumentowania psychologa, a przede wszystkim dobrej woli kierownictwa. Ten stan rzeczy poważnie utrudnia pracę psychologa. Coraz częstsze są głosy, żeby traktować go jako konsultanta działu penitencjarnego albo też jako doradcę naczelnika dla spraw resocjalizacji. Bezpośrednie podleganie naczelnikowi więzienia przyspieszyłoby wykonanie jego zaleceń eliminując różnego rodzaju pośredników, w ostatniej bowiem instancji w przypadku różnicy zdań między psychologiem a innymi pracownikami co do sposobu realizowania procesu resocjalizacji, głos decydujący ma zawsze naczelnik. Dlatego też bezpośrednie podporządkowanie psychologa naczelnikowi w charakterze doradcy byłoby uzasadnione aktualną praktyką. Niezależnie jednak od organizacyjnego ustawienia pozycji psychologa należy z całym naciskiem stwierdzić, że psycholog pracujący w więzieniu jest wysoko kwalifikowanym fachowcem i w zasadzie jego decyzje co do sposobu realizowania procesu resocjalizacji nie powinny być podważane bez poważnego uzasadnienia przez pozostały personel.
Nie oznacza to oczywiście, że psycholog rości sobie prawa do generalnego decydowania o losie więźnia. Psycholog, jak zresztą każdy pracownik więzienia, zobowiązany jest do uwzględniania i realizowania ogólnych zasad resocjalizacji w całokształcie swoich poczynań. Ze względu jednak na jego przygotowanie fachowe, mimo konsultatywnego charakteru takich zaleceń, zarówno naczelnik więzienia, jak i inni pracownicy powinni kierować się nimi w urzeczywistnianiu idei resocjalizacyjnej. Podobnie w więzieniu nie dyskutuje się z zaleceniami lekarza, choć jest on podległy z tytułu swej służby innym pracownikom. Tego rodzaju postawienie sprawy miałoby na celu zlikwidowanie zakłócenia procesu wychowania przez nie zawsze do tego przygotowanych pracowników administracji, którzy “z urzędu” mogą nieraz uniemożliwić wykonanie najsłuszniejszych decyzji wychowawczych.
Drugi problem dotyczy przygotowania zawodowego psychologa. l. Ze względu na specyfikę środowiska, najbardziej przydatnym dla więziennictwa wykształceniem zawodowym psychologa byłoby: dobre wykształcenie kliniczne z dodatkową specjalnością wychowawczą. Może też być odwrotnie: dobre wykształcenie w zakresie psychologii wychowawczej, z dobrym przygotowaniem w zakresie psychologii klinicznej. Jest to uzasadnione ze zrozumiałych względów. Psycholog więzienny,
jak o tym już była mowa, w pracy swojej nie tylko stawia własne diagnozy czy weryfikuje diagnozy nadesłane przez OOR, ale także, a może przede wszystkim, organizuje całokształt oddziaływań resocjalizacyjnych. Musi więc być zarówno dobrym klinicystą jak i organizatorem zabiegów wychowawczych. Ponadto, biorąc pod uwagę wysoki stopień asocjalności przestępców oraz występowanie stanów graniczących nieraz z patologią (mamy tu na myśli przewlekłe symulacje i stany reaktywne) jasne się staje, że w pracy psychologa więziennego elementy kliniczne i wychowawcze będą stale przeplatały się ze sobą.
Samo przygotowanie specjalistyczne nie pozwala jeszcze młodemu absolwentowi, który dopiero co ukończył studia psychologiczne, na pełnienie samodzielnych funkcji. Potrzebna mu jest wiedza z zakresu organizacji więziennictwa jako narzędzia odbywania kary, a także znajomość przepisów prawnych. Podstawowym jednak wymogiem dla zabezpieczenia właściwego startu jest:
2. Obowiązków y, co najmniej roczny staż w zakładzie karnym, pod kierunkiem doświadczonych fachowców-psychologów. W związku z tym wyłania się drugi problem wymagający omówienia. Młody absolwent, jak już wspomniano na marginesie dotychczasowych rozważań, nie posiada żadnych nawyków pracy w swoim zawodzie, żadnej kultury zawodowej. Brak mu po prostu doświadczenia zarówno w rozwiązywaniu psychologicznych problemów zakładu karnego, w którym jest zatrudniony, jak i doświadczenia we właściwym ustawieniu swojej pozycji w aktualnej strukturze organizacyjnej więzienia. Ze względu na to, że zawód psychologa nie ma jeszcze tak ustalonej tradycji, jak inne zawody, niezorientowany młody psycholog może być niewłaściwie ukierunkowany przez równie niezorientowanych przełożonych – pracowników służby więziennej. Zdarzały się na przykład wypadki, gdy psychologowi proponowano “stanie na zwyżce” czy też przeprowadzanie rewizji, a więc spełnianie funkcji absolutnie do niego nie należących, a zarazem naruszających jego naturalną pozycję w stosunku do więźnia. Niezrozumienie istoty obowiązków psychologa przez jego przełożonych nieraz doprowadza nawet do tego, że rozgoryczony młody psycholog rezygnuje z posady. Nieporozumieniom tego rodzaju można i trzeba zapobiec przez wprowadzenie obowiązkowego stażu zawodowego. Młody psycholog przed odjęciem swoich samodzielnych obowiązków w określonym zakładzie penitencjarnym powinien odbyć roczny staż, w czasie którego będzie mógł zapoznać się z charakterem pracy psychologa, rodzajami obowiązków, sposobami rozwiązywania różnych problemów pracy zarówno z więźniami jak i z personelem. Ukończenie rocznego stażu dawałoby gwarancję, że uzyskał on pewne optimum wiedzy potrzebnej do samodzielnego pełnienia obowiązków psychologa w zakładzie karnym.
3) Oprócz wykształcenia specjalistycznego oraz wdrożenia do zawodu psycholog więzienny powinien posiadać określone cechy i w a-
479
lory osobiste, umożliwiające właściwe pełnienie powierzonych mu
funkcji.
Spośród tych cech wymienimy następujące:
Samodzielność myślenia, wyrażająca się w nieuleganiu presjom nie zawsze korzystnym dla jego pozycji i rozwoju umiejętności zawodowych. Z tym wiąże się zdolność przeciwstawiania się niewłaściwemu wykorzystywaniu posiadanych kwalifikacji. Psycholog musi pamiętać o tym, że w więzieniu jest czynnikiem neutralnym i informacje, jakie uzyska od więźnia, nie mogą być wykorzystane do innych celów jak tylko zapewnienia mu właściwych warunków jego resocjalizacji, nie wolno mu nawet stwarzać pozorów, że może być inaczej. Nie może on być rzecznikiem obrony czy oskarżenia. Jako psycholog więzienny w swojej pracy organizuje on całokształt zabiegów wychowawczych mających zapewnić więźniom skuteczną resocjalizację, a tym samym umożliwić powrót do społeczeństwa.
Inną ważną cechę można by określić jako: nieuleganie własnym frustracjom. Samodzielne pełnienie jakiejś funkcji wiąże się z podejmowaniem decyzji, które nie zawsze podobają się otoczeniu, a nawet przełożonym. Psycholog musi więc umieć przekonywać i pokonywać w sposób stanowczy i kulturalny różnego rodzaju opory i uprzedzenia, wyrosłe z tradycji więziennej. Musi również umieć ponosić porażki nie rezygnując z realizacji celów, które uważa za słuszne. W różnego rodzaju trudnych sytuacjach powinny go cechować spokój i opanowanie, a przede wszystkim rzeczowy stosunek do rzeczywistości. Nadmiernie pobudliwy, niezrównoważony, chorobliwie ambicjonalny człowiek nie będzie dobrze spełniać obowiązków jako psycholog więzienny. Następną cechą jest:
Wysoki poziom moralny, rozumiany w tym sensie, że osoba posiadająca taką cechę nie zachowuje się aspołecznie. Nie może bowiem uspołeczniać innych człowiek, który sam daje przykład aspołecznego zachowania. Nieuczciwy, nieetyczny czy ordynarny w sposobie wyrażania się, arogancki, pijak nie może być właściwym wzorem identyfikacji dla więźnia, a także autorytetem dla personelu S. W., który ma wykonywać jego polecenia.
Nie pretendując do wymienienia w tym miejscu chociażby najważniejszych pod względem przydatności dla więziennictwa cech osobowości psychologa, trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jedną. Psycholog na ogół pracuje sam, z dala od innych psychologów, którzy mogliby wymieniać z nim doświadczenia i dlatego musi on umieć znaleźć problem w swej pracy.
Umiejętność ta jest cechą rasowego badacza. Tylko wtedy’bowiem będzie on widział wartość i celowość swojej pracy-mimo różnego rodzaju wątpliwości otoczenia – kiedy problem, który rozwiązuje, będzie dla niego jasny i oczywisty.
480″
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- zz suby wiziennej
- psycholog w więzieniu
- jak zostać psychologiem więziennym
- obowiązki psychologa penitencjarnego
- psycholog w wiezieniu stopień
- psycholog więzienny specyfika pracy
- wiezienie psychologia