. Bardzo ważnym czynnikiem w całym procesie resocjalizacyjnym jest zaktywizowanie więźnia do pracy nad sobąj^zapewaienie w ten sposób jego współpracy w działaniach reedukacyjnych. Zadanie to w naszych warun-
461
kach rzadko jest jeszcze dostrzegane i doceniane zarówno przez władze więzienne, jak i nawet przez samych psychologów. A jego znaczenie jest ogromne. Pozyskanie sobie więźnia dla sprawy resocjalizacji, przekonanie go o konieczności zreorganizowania swego stosunku do społeczeństwa i skorzystania z ofiarowanych mu przez więziennictwo możliwości pracy i nauki, to – można powiedzieć bez przesady – połowa powodzenia w resocjalizacji.
Od początku trzeba więc nastawić więźnia na to, aby zaczął on poważnie myśleć o swej przyszłości po wyjściu z więzienia, a pobyt w nim wykorzystał z jak największym dla siebie pożytkiem. Należy mu wyjaśnić, że izolowanie go od społeczeństwa nie stanowi aktu złośliwości skierowanej przeciw niemu, ale jest konieczne dla zabezpieczenia ludzi przed dalszymi szkodami z jego strony. W jego własnym interesie leży więc, aby pokazał, czy potrafi współżyć z innymi w sposób przyzwoity i od niego tylko zależy zarówno to, jak ułoży się jego życie w więzieniu i jak wykorzysta on pobyt w nim dla swojej przyszłości. Więzienie daje mu możliwość uzupełnienia wykształcenia ogólnego i zawodowego, jest też zainteresowane w tym, aby wykazał, że potrafi współżyć z innymi. Wszyscy chętnie mu pomogą, lecz nie będą tolerować rozrabiactwa ani cwaniactwa. Jeśli więc zechce iść tą drogą, musi liczyć się z niepowodzeniami i przykrościami.
Przygotowanie nie może mieć charakteru moralizowania, musi raczej odbywać się w toku swobodnej rozmowy, w której psycholog wypytuje więźnia o jego plany, i stara się tak nią pokierować, aby omówić wymienione poprzednio sprawy. Jest to więc oddziaływanie, które można by zaliczyć do “psychoterapii” nie kierowanej, chociaż psycholog kieruje rozmową w sposób dyskretny, tak aby więzień zrozumiał potrzebę własnej aktywności w procesie resocjalizacji. Im silniejsze jednak będzie przekonanie więźnia, że to jego własna inicjatywa doprowadziła do decyzji włączenia się w resocjalizację, tym lepsze powstaną warunki dla dalszej pracy nad nim.
Gdy już uda się pomyślnie przebrnąć przez tę wstępną – i najważniejszą sprawę, zmienić przekonanie więźnia o tym, że umieszczenie go w więzieniu jest wyrazem wrogości wobec niego oraz związaną z tym negatywną postawę do więzienia, a zastąpić ją decyzją współudziału w resocjalizacji, wówczas psycholog wspólnie z więźniem opracowuje plan resocjalizacji, mianowicie tę jego część, która dotyczy pracy i nauki. Odgrywa on tu rolę doradcy zawodowego i biorąc pod uwagę dotychczasowe przygotowanie więźnia, jego uzdolnienia i zainteresowania, razem z nim ustala rodzaj zajęć, jakie więzień mógłby wykonywać w czasie pobytu w więzieniu. Niektórzy więźniowie mają już swój zawód, ale nie mogą do niego wrócić po wyjściu na wolność (np. księgowy, który dopuścił się nadużyć) i muszą przekwalifikować się, wielu zaś nie ma w ogóle żadnego zawodu, a nawet nie ukończyło szkoły podstawowej. Dlatego też należy
462
ich przekonać o potrzebie uzupełnienia swego wykształcenia ogólnego i zawodowego i wynaleźć taki zawód, który dla nich byłby najbardziej odpowiedni, a przy’ty m realny z punktu widzenia możliwości, jakimi rozporządza nasze więziennictwo oraz z punktu widzenia grupy segregacyjnej więźnia. Nie można np. doradzać nauki introligatorstwa skoro w zakładach odpowiadających grupie segregacyjnej więźnia nie ma warsztatu introligatorskiego, ale też nie można mu przemocą narzucać zawodu, którego wprawdzie może uczyć się w odpowiednim zakładzie, ale do którego i nie ma najmniejszej ochoty i może też nawet uzdolnień. Wynika stąd, że psycholog, szczególnie na OOR, powinien dysponować aktualnymi i stale uzupełnianymi informacjami co do rodzaju i liczby zakładów wszelkich kategorii, do których można kierować więźniów oraz – w obrębie tych zakładów – co do ilości i jakości miejsc pracy, miejsc nauki zawodu na szczeblu szkoły zasadniczej i średniej, a także miejsc nauki w poszczególnych klasach szkoły podstawowej.