Rozwój działalności resocjalizacyjnej doprowadził do wyraźnie j szego zaakcentowania problematyki wychowawczej w więziennictwie. W roku 1958 we wszystkich więzieniach zorganizowane zostały działy penitencjarne. Przejęły one całokształt spraw wychowawczych. Kierują polityką zatrudnienia, nauczania i pracy kulturalno-oświatowej. Dalszym konsekwentnym krokiem na tym odcinku było powołanie komisji penitencjarnych, które są kolegialnymi organami administracji zakładów karnych i aresztów śledczych. Niezaprzeczalnym osiągnięciem polityki penitencjarnej w Polsce jest to, że nie ma dziś ani jednego zakładu karnego, w którym nie realizuje się nauczania więźniów. W zakresie zatrudnienia osiągnięto już wskaźnik 90’°/o ogółu więźniów karnych. W trosce o stabilizację kadry więziennej w 1959 r. uchwalona została przez Sejm bardzo korzystna dla więziennictwa pragmatyka służbowa, która, oprócz przyznania funkcjonariuszom więziennym pewnych przywilejów, stawia przed nimi określone wymagania w zakresie kwalifikacji zawodowych i wiedzy ogólnej.
W roku 1960 rozpoczęły działalność oddziały obserwacyjno-rozdziel-cze, których zadaniem jest poznawanie więźniów i opracowywanie dla nich indywidualnych planów resocjalizacji. Całością pracy oddziałów obserwacyjno-rozdzielczych kierują psychologowie. W roku 1966 wprowadzone zostały nowe regulaminy wykonania kary pozbawienia wolności, ustanawiające odmienne reżimy dla różnych kategorii przestępców. Regu-
3 Eksperyment w Szczypiornie przeprowadzany jest od 1958 r., a jego wyniki z pierwszego okresu opublikowane zostały w pracy: H. Swida, W. Swida Młodociani przestępcy w więzieniu. Warszawa 1961, Wiedza Powszechna.
laminy te kładą nacisk na daleko posuniętą indywidualizację. Jej realizacja jest zadaniem komisji penitencjarnej, dla której istotne znaczenie mają wyniki badań psychologa.
d. Klasyfikacja więźniów
Obowiązujące od 1966 r. nowe regulaminy wprowadziły kilka typów reżimów więziennych, różniących się surowością, zakresem ulg przyznawanych więźniowi, częstotliwością otrzymywanej i wysyłanej korespondencji itp. Do podstawowych należą: reżim zasadniczy (zwykły), obostrzony i złagodzony. Podstawą skierowania więźnia do określonego reżimu przez komisję penitencjarną są następujące przesłanki: wysokość wyroku, rodzaj i sposób popełnienia przestępstwa, dotychczasowa karalność, wiek, stan zdrowia oraz ocena osobowości i stopnia zdemoralizowania, dokonana przez oddział obserwacyjno-rozdzielczy. Przed skierowaniem więźnia do określonego reżimu musi być on zakwalifikowany do odpowiedniej grupy klasyfikacyjnej. Są takie trzy grupy – “P”, “R” i “M”, które rozbijają się na podgrupy.
Grupa “P” obejmuje wszystkich więźniów nierecydywistów powyżej 21 roku życia i dzieli się na cztery podgrupy oznaczone symbolami “P-l”, “P-2”, “P-3”, “P-4”. Zakwalifikowanie do jednej z tych czterech podgrup zależne jest od wysokości wyroku, rodzaju i sposobu popełnienia przestępstwa oraz oceny osobowości i stopnia zdemoralizowania.
Do grupy “R” zalicza się wszystkich recydywistów, a odpowiednią podgrupę nadaje się im w zależności od dotychczasowej karalności, wysokości wyroku i oceny osobowości. Grupa “R” dzieli się na podgrupy oznaczone symbolami: “R-l”, “R-2”, “R-3”, “R-4”.
Grupa “M” obejmuje więźniów młodocianych, którzy nie ukończyli 21 lat życia, a nadanie im odpowiedniej podgrupy zależne jest od poprzedniej karalności, rodzaju, pobudek i sposobu popełnienia przestępstwa, a także oceny osobowości i planu resocjalizacji.
Gdy więzień w czasie odbywania kary więzienia ukończył 21 lat, przesuwany jest do grupy “P” lub “R”, a jeżeli wymagają tego względy wychowawcze, może być traktowany jako młodociany nie dłużej jednak niż do 25 roku życia. W obrębie poszczególnych podgrup więzień może być awansowany i degradowany w zależności od czynionych postępów w resocjalizacji 4.
Powyższe zasady mają na celu indywidualizację w sposobie wykonywania kary pozbawienia wolności zarówno z uwagi na resocjalizację, jak i ze względów prewencyjnych. Stosowanie tych zasad wymaga od pracowni-ków penitencjarnych wysokich kwalifikacji zawodowych i moralnych.
4 Podstawą klasyfikacji są przepisy regulaminu wykonania kary pozbawienia wolności oraz Zarządzenie Nr 34/66/CZW, Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 1966 r. w sprawie klasyfikacji więźniów.