generalni inspektorzy więzienni Wielkiej Brytanii wymieniali wśród najlepszych zakładów więziennych w Europie “główny dom badań” w Warszawie. Więzienie warszawskie dokładnie opisane w raporcie angielskim z roku 1839 naśladowane było przy budowie więzienia w PontonviUe oddanego do użytku w 1842 roku (Czerwiec M., 1958 e. 65).
“chorobą moralną” i domaga się gruntownego jej studiowania nie tylko na podstawie odpowiednich książek, ale przede wszystkim w procesie wykonywania kary. Kładzie on silny nacisk na znajomość psychologii przestępcy (Czerwiec M., 1958, s. 81). Wiele postulatów Skarbka i dziś jeszcze nie straciło swej aktualności. Okres Królestwa Kongresowego ożywił aktywność teoretyczną i praktyczną na odcinku więziennictwa, wiele jednak nie można było zrobić z uwagi na ograniczenia środków materialnych oraz dużą zależność od państw ościennych. Krwawe presje caratu jako reakcja na powstanie styczniowe do reszty stłumiły samodzielność państwową Polaków, uniemożliwiając jakąkolwiek dalszą aktywność. Na terenie Królestwa został wprowadzony surowy reżim karno-represyjny, a budowane przez zaborców więzienia służyły jego realizacji.
d. Tendencje penitencjarne w latach 1918 – 1939
Po odzyskaniu przez naród polski niepodległości, w więziennictwie obowiązywały przepisy prawne wydane przez zaborców. W roku 1928 rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z mocą ustawy unifikuje te wszystkie różnorodne przepisy, porządkując w ten sposób podstawy prawne więziennictwa. Ostateczne podstawy prawne karania i wykonywania kary reguluje uchwalony w 1932 r. Kodeks Karny, który z masy przestępców wydziela nieletnich, ustanawiając dla nich odrębne postępowanie karne, a także zakłady wychowawczo-poprawcze. Opracowany w latach 1932-1934 projekt ustawy o więziennictwie zakładał istnienie więzień zwykłych i więzień specjalnych.
Więzienia specjalne dzieliły się na: l) więzienia obserwacyjno-rozdziel-cze, których zadaniem była klasyfikacja więźniów do poszczególnych więzień; 2) penitencjarne zakłady lecznicze dla fizycznie chorych i chorych psychicznie; 3) więzienia izolacyjne dla recydywistów i przestępców zawodowych i z “nawyknienia”; 4) penitencjarne kolonie rolnicze dla więźniów nierecydywistów pochodzenia wiejskiego, skazanych na kary od l do 5 lat, w wieku od 17 do 30 lat; 5) penitencjarne zakłady rzemieślnicze-dla więźniów nierecydywistów, pochodzących ze środowiska miejskiego; 6) ruchome karne ośrodki pracy dla więźniów skazanych na kary ‘krótkoterminowe. Więzienia zwykłe zostały przeznaczone dla pozostałych więźniów karnych i śledczych, których właściwości indywidualne nie wymagały odrębnych metod oddziaływania (Czerwiec M., 1958, s. 225). Wspomniany wyżej projekt ustaw o więziennictwie przewidywał zatrudnienie w zakładzie obserwacyjno-rozdzielczym psychologa, pedagoga, a także psychiatry i antropologa.
Więziennictwo okresu międzywojennego kładło duży nacisk na nauczanie analfabetów, uwzględniając w tym przede wszystkim więźniów młodocianych. Zgodnie z ówczesnymi tendencjami, przystąpiono do tzw.
m
{^WWaWania” więźniów przez praktyki religijne. Rozbudowywano tełefcQ^sanitarną i lekarską. W okresie międzywojennym powstają pierwsze więzienne szpitale psychiatryczne. Równolegle z poprawiającą się bazą materialną, więziennictwo przystępuje do szkolenia własnych kadr. W roku 1923 powstaje w Warszawie Centralna Szkoła dla Pracowników Więziennych, którą musieli ukończyć wszyscy wyżsi funkcjonariusze więzienia. Oprócz przedmiotów prawnych oraz regulaminów więziennych wykładano w niej psychologię; Po raz pierwszy w historii więziennictwa polskiego wydawano czasopismo pt. “Pracownik Więzienny”, które później przyjęło nazwę “Przegląd Więziennictwa Polskiego”. W roku 1932 regulamin więzienny wprowadza w Polsce oficjalnie system progresywny. Nie obejmował on jednak więźniów otrzymujących krótkotrwałe kary oraz znacznej grupy recydywistów.
W roku 1933 powołana została Komisja do Badań Kryminalno-Biolo-gicznych. Przeprowadzone przez tę Komisję rozległe badania więźniów skazanych na więzienie powyżej l roku dostarczyły podstaw do reformy więziennictwa, szczególnie w zakresie klasyfikacji zakładów karnych oraz segregacji więźniów. Praktyczna realizacja przedsięwzięć w tym zakresie została jednak przerwana wybuchem II wojny światowej.
Polska myśl penitencjarna okresu międzywojennego, oprócz silnie akcentowanych tendencji wychowawczych i prób ich realizacji, miała również i drugi nurt, przejawiający się w dążeniu do zaostrzania represji karnej. Ten drugi nurt wynikał z faszyzacji życia politycznego w kraju, a jego jaskrawym przejawem był obóz w Berezie.
3. Zasady polityki penitencjarnej w Polsce Ludowej
Więziennictwo polskie w latach 1944-1945 przejęło w swoje posiadanie budynki więzienne przeważnie zniszczone na skutek działań wojennych i ograbione z najbardziej elementarnych sprzętów. Baza materialna W tym czasie praktycznie nie istniała, najbardziej elementarne potrzeby więziennictwa zaspokajało wojsko, dostarczając bielizny, łóżek itp. Największą trudność powodował brak pracowników więziennych. Pierwsi funkcjonariusze więzienni rekrutowali się z żołnierzy i byłych partyzantów. Nie mieli oni żadnego doświadczenia w postępowaniu z więźniami. Do współpracy z nowymi władzami w zakresie organizacji więziennictwa przystąpiły nieliczne tylko jednostki spośród funkcjonariuszy więziennych okresu międzywojennego. Więziennictwo w tym okresie wraz z całym aparatem bezpieczeństwa miało do spełnienia bardzo trudne zadania, oczekiwali przecież na wymiar sprawiedliwości faszystowscy zbrodniarze, kolaboranci, złodzieje i szabrownicy. W kraju, oprócz złodziei i sza-browników, szalały bandy terrorystyczne, które dezorganizowały odbudo-
wujące się życie państwowe. W tych warunkach praca penitencjarna ustępowała zadaniom ważniejszym. Więziennictwo dążyło jedynie do maksymalnego zabezpieczenia elementarnych warunków śledztwa.