Psychologia kliniczna

1) powtarzanie pojedynczych jednostek językowych wypowiadanych przez badającego – głosek (a, i, t, z itd.), sylab bezsensownych (wo, la, ge, zi), słów jedno- i więcej sylabowych mających prostą budowę (np. but, kot, samolot, papieros), słów jedno- i więcej sylabowych, mających bardziej złożoną budowę (np. ze zbieżnością spółgłosek: stół, trawa, krawiec, przestrzeń) oraz prostych i złożonych zdań (np. pies szczeka, słońce świeci, na łące pasie się łaciata krowa). W analizie wyników tych prób chodzi przede wszystkim o ustalenie, czy chory potrafi bezbłędnie odtworzyć wzorzec słuchowo-ruchowy materiału podanego, a jeżeli popełnia błędy,
to jakiego typu;
2) powtarzanie serii złożonych z wymienionych powyżej elementów – po dwa, trzy czy cztery (np. ma-la, kot-but-las, pies szczeka – słońce świeci) – chodzi tu o ustalenie, czy u chorego nie występuje częste w afazji obniżenie pułapu powtarzania polegające na tym, że chory może prawidłowo odtworzyć elementy wypowiadane pojedynczo, natomiast powtórzenie jest niedostępne, jeżeli elementy te podawane są po
kilka;
3) powtarzanie serii składających się z dwóch bądź trzech ciągle tych samych elementów, które kilkakrotnie eksponuje się w ciągle innej kolejności (np. las, kot, dom-dom, las, kot-kot, las, dom)-co daje możliwość ustalenia, czy u chorego nie występuje zjawisko perseweracji kolejności elementów podanej w pierwszej próbie.
Analizując wyniki prób na powtarzanie musimy pamiętać, że pomiędzy zaburzeniami powtarzania a zaburzeniami innych czynności nadawania mowy istnieją złożone i różnorakie związki. Zdarza się bowiem, że chory, który nic nie potrafi powiedzieć od siebie, bezbłędnie powtarza nawet dość złożony materiał podany mu przez badającego, z drugiej zaś strony w wielu wypadkach powtarzanie może być u chorego całkowicie
zniesione, natomiast inne czynności mowy-zachowane nawet w znacznym stopniu (np. chory może opowiedzieć dość złożone zdarzenie, nie mogąc jednocześnie powtórzyć najprostszego pojedynczego słowa).
Podobne zjawisko występuje w zakresie następnej czynności nadawania mowy, mianowicie nazywania. W ścisłym użyciu tego terminu przez czynność nazywania rozumie się czynność podawania nazw przedmiotów i zjawisk, a więc rzeczowników. W praktyce klinicznej jednak dość często używa się tego terminu również dla czynności podawania określeń słownych procesów, stanów i czynności (a więc czasowników) oraz właściwości przedmiotów (a więc przymiotników), a nawet dla określania cyfr i liter. Najbardziej klasyczną próbą stosowaną do badania czynności nazywania jest próba polegająca na pokazaniu choremu jakiegoś dobrze mu znanego przedmiotu z prośbą o podanie jego nazwy. Dla oceny ewentualnych zaburzeń istotne jest zarejestrowanie jego wypowiedzi, w tej bowiem sytuacji chory może zachować się w bardzo różny sposób (por. s. 337). Często stosuje się różne sposoby eksponowania przedmiotu – oprócz ekspozycji wzrokowej realnego przedmiotu lub jego rysunku eksponuje się choremu charakterystyczny dla danego przedmiotu dźwięk lub szmer lub daje się choremu dany przedmiot do ręki przy zamkniętych oczach. Wynika to z faktu, iż niekiedy chory może mieć wybiórcze zaburzenia czynności nazywania-np. nie może podać nazwy przedmiotu wtedy, gdy go widzi, natomiast podaje nazwę prawidłową przy ekspozycji słuchowej bądź wówczas, gdy może go wyczuć za pomocą dotyku. Oczywiście, w przypadku takich rozbieżności należy się upewnić, czy w zakresie modalności zmysłowej, przy użyciu której chory nie może nazwać przedmiotu, nie występują zaburzenia typu agnozji.
Badając czynności nadawania mowy stosuje się niekiedy również inne próby, jak np. próbę na wymienianie słów według wskazanego kryterium treściowego (np. “Podaj kilka słów będących nazwami zwierząt domowych”) lub formalnego (“Podaj kilka słów zaczynających się na literę “p”), a także i próbę polegającą na uzupełnieniu zdań niedokończonych (typu: “Gospodyni poszła do obory wydoić…”) bądź na układaniu prostego zdania zawierającego podane słowo.
W skład grupy prób badających czynności mowy wchodzą również próby badające czynności czytania i pisania, chociaż niekiedy – ze względu na to, że zaburzenia tych czynności mogą wystąpić niezależnie od zaburzeń mowy – wyodrębnia się te próby w specjalny dział.
e. Badanie czynności czytania fteksji)
Badanie czynności czytania rozpoczyna się zazwyczaj od prób na ^entyfikację znaków graficznych głosek – liter. Choremu eksponuje się pojedyncze litery prosząc o podanie, jakie głoski
są przez nie oznaczane. Eksponowane litery powinny być wykonane zarówno pismem drukowanym, jak i ręcznym. Ponieważ niekiedy trudność chorego w wymienianiu danej głoski nie wynika z nierozpoznawania litery, lecz z niemożności wypowiedzemia odpowiedniej głoski, należy wówczas prosić o wskazanie danej litery wśród innych napisanych w inny sposób. Istotne jest również porównanie zdolności wzrokowego rozpoznawania litery z jej wyczuwaniem za pomocą dotyku. W tym celu pozwalamy choremu wyczuć palcem kształt litery (w tym ostatnim wypadku posługujemy się, oczywiście, odpowiednio wykonanymi literami wypukłymi). Zdarza się niekiedy, iż chory, który nie potrafi rozpoznać litery wzrokowo, bezbłędnie ją rozpoznaje za pomocą dotyku.
Kolejne próby dotyczą czynności odczytywania sylab oraz słów. Również i tutaj należy eksponować materiał wykonany w różny sposób. Przy odczytywaniu sylab bezsensownych bądź ich połączeń ważne jest ustalenie, czy chory nie wykazuje tendencji do ich odczytywania jako słów sensownych, co świadczy o zaburzeniu czynności czytania. W próbach z odczytywaniem słów sensownych można użyć materiał różniący się zarówno ze względu na to, w jakim stopniu jest on znany choremu (poczynając od bardzo dobrze mu znanych napisów w rodzaju jego imienia, nazwiska, nazwy miejscowości zamieszkania, kończąc zaś na odczytywaniu słów mniej znanych, np. kankan, sekwencja itp.), jak i ze względu na stopień złożoności budowy słów (od prostych słów jednosylabowych do słów wielosylabowych ze zbieżnością spółgłosek). Przeprowadzając te próby zazwyczaj prosi się chorego o głośne przeczytanie danego słowa, często jednak niemożność wykonania zadania nie świadczy o niezdolności wzrokowego rozpoznania słowa, lecz o zaburzeniach wypowiadania. Aby wyeliminować tę ewentualność, stosuje się próby, w których chory ma przyporządkować podane mu napisy odpowiednim przedmiotom lub ich rysunkom bądź wykonać polecenie podane na piśmie. Dopiero niewykonanie tej próby świadczy o zaburzeniu czynności odczytywania.
Ważne znaczenie w badaniu czynności czytania mają próby z odczytywaniem słów napisanych n i e p r awi d ł owo. U chorego z niewielkimi zaburzeniami czytania może wystąpić tendencja do czytania globalnego, do rozpoznawania słów według tylko niektórych cech różnicujących i niemożność wykrycia jakichkolwiek odchyleń od prawidłowego zapisu. Wówczas chory nie potrafi znaleźć błędu w takim np. napisie: “papeiros” i odczyta go jako papieros. Jest to niewątpliwie zaburzenie czynności czytania, które zresztą bardzo wyraźnie zaznacza się także przy następnych próbach, a mianowicie przy czytaniu pojedynczych zdań i tekstu. Tu także występuje u tych chorych tendencja do zgadywania kolejnych słów tekstu na podstawie fragmentu dotychczas przeczytanego i niedokładnie rozpoznanego obrazu wzrokowego, co prowadzi niekiedy do głębokich zniekształceń tekstu rzeczywistego. Analizując odczytywanie tekstu należy również zwrócić uwagę, czy chory potrafi trzymać się kolejno wierszy, czy nie gubi miejsca, w którym przerwał czytanie, oraz czy zawsze rozpoczyna odczytywanie od początku wiersza.