Podobnie jak każde badanie diagnostyczne, również i neuropsychologiczne badanie diagnostyczne rozpoczyna się od wstępnej rozmowy z chorym. Można wskazać trzy główne funkcje takiej rozmowy: po pierwsze, stanowi ona bardzo ważny element w nawiązaniu kontaktu z chorym, w zapewnieniu sobie jego współpracy w dalszych fazach badania. Z jednej strony bowiem chorzy ci znajdują się często w stanie depresji, wykazują obniżony nastrój, mają negatywny stosunek do badania, z drugiej
15 Bardzo często są to chorzy z głębokimi zaburzeniami mowy zarówno w zakresie rozumienia tego, co się do nich mówi, jak i w zakresie wypowiadania własnych myśli. Powoduje to niemal automatycznie całkowitą nieprzydatność wszystkich tych technik diagnostycznych, których użycie wymaga dobrego zrozumienia Przez badanego instrukcji, bądź w których odpowiedzi jego musiałyby być wyrażone w słowach.
zaś-stosowane w badaniu próby często są tak proste, że budzą u chorego niechęć, podejrzenie, iż jest traktowany jako osoba nienormalna itp. Jednocześnie bardzo często w trakcie badania chory przekonuje się, że utracił szereg nader elementarnych z punktu widzenia człowieka zdrowego umiejętności, co w sposób nadzwyczaj niekorzystny odbija się na jego samopoczuciu. Dlatego też ważnym celem rozmowy wstępnej jest stworzenie odpowiedniej atmosfery psychoterapeutycznej, zapobiegającej powstaniu urazów związanych z dalszym badaniem. Po drugie-już w rozmowie wstępnej można zebrać wiele istotnych informacji o różnych czynnościach szczegółowych, stanowiących przedmiot dalszego badania, co oczywiście ukierunkowuje dobór prób. Tak np. rozmawiając ż chorym uzyskuje się informacje dotyczące rozumienia przez niego mowy innych ludzi, mówienia, ogólnego nastroju, stopnia krytycyzmu, stosunku do samego siebie i swojej sytuacji, stopnia orientacji w aktualnej sytuacji itp. Wszystkie te dane mają duże znaczenie dla diagnozy. Wreszcie – po trzecie – w czasie rozmowy wstępnej z chorym należy dowiedzieć się, co mu dolega, co sam zauważył, jeżeli chodzi o sposób swego funkcjonowania.
Spośród spraw bardziej szczegółowych mających jednak dużą wagę należy wymienić ustalenie, czy u chorego nie ma oznak ukrytej lewo-ręczności – czy w rodzinie jego nie zdarzali się leworęczni bądź czy sam chory nie był lub nie jest leworęczny. Ponadto konieczne jest ustalenie – przynajmniej orientacyjne-poziomu wykształcenia chorego.
Schemat tak rozumianej rozmowy wstępnej powinien więc obejmować następujące tematy: chory-jego nazwisko i imię, adres, zawód i wykształcenie, miejsce i charakter pracy, rodzina chorego, przebieg choroby i towarzyszące jej objawy, ocena czasu i miejsca badania, ocena aktualnego stanu chorego z uwzględnieniem objawów niepokojących, jego stosunek do czekających go ewentualnie zabiegów i zajęć terapeutycznych. Oczywiście pełna realizacja tego schematu zależy przede wszystkim od stanu chorego. Trudno bowiem oczekiwać, że np. u chorego z całkowitą afazją uda się choćby w części rozmowę taką przeprowadzić, ale nawet w takich skrajnych sytuacjach bardzo istotnym fragmentem badania jest próba nawiązania wstępnego kontaktu z chorym. Niekiedy trzeba użyć w tym celu zadań niewerbalnych, w których prosi się chorego po prostu o naśladowanie tego, co robi osoba badana.
b. Badanie praksji
Jak stwierdziliśmy, rozmowa wstępna dostarcza szeregu ważnych informacji pozwalających już w tej fazie badania ukierunkować dobór następnych prób. Ze względów praktycznych korzystne jest przejście po rozmowie wstępnej do badania czynności ruchowych, czyli do badania
praksji chorego. Ułatwia to zwykle podtrzymywanie kontaktu z chorym nawet wtedy, gdy kontakt ten jest głęboko upośledzony ze względu na
zaburzenia mowy.
W badaniu neuropsychologicznym nie zajmujemy się oceną zaburzeń ruchowych mających charakter elementarny, takich np. jak porażenia czy niedowłady połowicze bądź ataksje. Przeprowadzając natomiast próby zmierzające do wykrycia zaburzeń mających charakter apraksji musimy uwzględniać możliwość występowania zaburzeń ruchowych mających charakter elementarny, ponieważ w sposób istotny mogą one wpływać na wykonanie różnych prób stosowanych w tym badaniu.
Tak więc w tej części badania należy ustalić, czy u chorego występują zaburzenia ruchowe mające charakter apraksji, tzn. zaburzenia w dowolnym wykonywaniu czynności celowych, nie wynikające z zaburzeń ruchowych, mających charakter bardziej elementarny.
W tym celu stosuje się próby dwojakiego rodzaju. Z jednej strony stosuje się często próby globalne, mające za zadanie wykrycie zaburzeń apraktycznych, z drugiej-próby bardziej analityczne, sensybilizowane, zmierzające do bliższego określenia charakteru tych zaburzeń. Do pierwszego rodzaju należą wszystkie te próby, w których prosi się chorego o wykonanie prostych codziennych czynności, np. zapalenia papierosa, zawiązania buta, zaklejenia koperty, zapięcia szlafroka, wbicia gwoździa itp. Próby te można wykonywać w sytuacji realnej, tzn. dając choremu odpowiednie przedmioty, bądź w sytuacji wyobrażalnej, tzn. prosząc chorego, aby pokazał – nie dysponując odpowiednimi przedmiotami – jak się daną czynność wykonuje. Do tej grupy zaliczyć należy także próby na tzw. praksję symboliczną, obejmujące wykonanie przez chorego szeregu umownych gestów używanych w porozumiewaniu się (np. gest przywołania, gest pozdrowienia, grożenia itp.).
Próby drugiego rodzaju zmierzają do wykrycia, jakie “przesłanki” czynności ruchowych zostały zaburzone. Są to próby badające przestrzenną organizację czynności (czy np. chory potrafi naśladować złożone przestrzenne rozmieszczenie kończyn względem własnego ciała – tzw. praksja przestrzenna), próby badające umiejętność znajdowania właściwych ułożeń kończyn (czy np. chory potrafi ułożyć dłoń w postaci “rogów” – tzw. praksja pozy) bądź narządów jamy ustnej (czy np. chory potrafi włożyć język między wargę a zęby-praksja oralna), wreszcie próby badające organizację ruchu w czasie (czy np. chory potrafi nauczyć się wykonywać prosty ciąg ruchowy w postaci położenia dłoni płasko na stole, potem dłoni bokiem i kułakiem – tzw. praksja dynamiczna). Przykłady prób tego rodzaju przedstawione zostały na rysunku 19.
Ważną część badania funkcji ruchowych dotyczy koordynacji słuchowo-ruchowej. Do najczęściej stosowanych w tym badaniu należą próby polegające na odtwarzaniu struktur rytmicznych o wzrastającym stopniu trudności. Najprostsze zadania tego typu polegają na tym, że choremu ekspo-
1 B n Rys. 19. Przykłady prób służących do badania różnego rodzaju praksji
nuje się rytmiczne postukiwania np. po 2 czy 3 (- – – albo – – -) i prosi go, aby je odtworzył. Te struktury nie są w zasadzie jeszcze strukturami rytmicznymi w dosłownym znaczeniu. Za przykład prostej struktury rytmicznej może służyć struktura złożona z dwóch mocniejszych i trzech słabszych uderzeń; XX-xxx albo trzech mocniejszych i dwóch słabszych uderzeń; XXX-xx. Ocena wykonania tych prób dotyczy z jednej strony tego, czy chory prawidłowo percypuje eksponowanie struktury, z drugiej zaś strony-czy potrafi on je odtworzyć wtedy, gdy ich percepcja jest prawidłowa.
c. Badanie gnozji
Następny duży dział to badanie funkcji spostrzegania, czyli funkcji gnostycznych, którego celem jest wykrycie zaburzeń mających charakter agnozji. Zazwyczaj obejmuje ono badanie gnozji wzrokowej, gnozji słuchowej, stereognozji oraz orientacji przestrzennej. W zakresie badania gnozji wzrokowej stosuje się próby polegające na wzrokowym eksponowaniu choremu różnego rodzaju materiału rysunkowego, przedstawia-
348
jącego przedmioty bądź nawet określone sytuacje, i polecenia mu, aby opisał to, co zostało pokazane. Należy już w tym miejscu podkreślić, iż bardzo duże znaczenie ma odróżnienie ewentualnych zaburzeń spostrzegania od zaburzeń mowy, ponieważ chorzy z zaburzeniami mowy również mogą być niezdolni do opisu spostrzeganego materiału, co jednak nie jest związane z zaburzeniami percepcji, lecz z niemożnością słownego wypowiadania się. Próby do badania gnozji wzrokowej obejmują ekspozycję realnych przedmiotów oraz rysunków przedstawiających znane przedmioty codziennego użytku. Te ostatnie mogą się różnić stopniem swojej czytelności i realistyczności. Należą do nich np. realistyczne i barwne rysunki przedmiotów, rysunki biało-czarne, rysunki konturowe, rysunki zawierające dodatkowe utrudnienia w postaci przekreśleń bądź nałożenia na siebie konturowych rysunków kilku różnych przedmiotów. Próby, w których użyty jest materiał wymieniony ostatnio, są próbami sensy-biUzowanymi, ponieważ stwarzają szczególnie utrudnione warunki spostrzegania i wówczas, gdy u chorego spostrzeganie jest zaburzone, ich wykonanie z całą pewnością nie będzie prawidłowe. Przykłady rysunków stosowanych w badaniu gnozji wzrokowej przedstawione są na rysunku 20.
Rys. 20. Przykłady rysunków stosowanych w badaniu gnozji wzrokowej
Za pomocą omówionych prób badano, jak chory spostrzega pojedyncze przedmioty eksponowane mu w różny sposób. Niemniej ważne jest jednak stwierdzenie, czy u chorego nie występują zaburzenia w spostrzeganiu złożonych sytuacji wzrokowych, w których poszczególne przedmioty znajdują się w określonych wzajemnych ustosunkowaniach. W tym celu eksponuje się choremu proste obrazki sytuacyjne prosząc go o ich interpretację (np. sytuacja, w której na podłodze leży rozbity dzbanek, a obok stoi kilka osób w różny sposób manifestujących swoje uczucia). Przy ocenie wyników takich prób pamiętać należy, że nieprawidłowe wy-
konanie może wynikać nie tylko z zaburzeń spostrzegania, lecz również z innych przyczyn (np. zaburzenia mowy, zaburzenia myślowej interpretacji sytuacji spostrzeganej).
W badaniach dotyczących gnozji słuchowej najczęściej stosowane są próby polegające na eksponowaniu choremu z taśmy magnetofonowej szeregu bardzo charakterystycznych i dobrze znanych dźwięków i szmerów wydawanych przez różne zwierzęta i przedmioty lub towarzyszących określonym zjawiskom bądź czynnościom (np. szczekanie psa, dźwięk dzwonu, gdakanie kury itp.), z prośbą, aby powiedział, z jakim przedmiotem, zjawiskiem lub czynnością związany jest dany dźwięk. Również i przy tych próbach należy się upewnić, czy ewentualne trudności chorego nie wynikają z zaburzeń mowy.
W badaniu stereognozji – zdolność spostrzegania przedmiotów poprzez ich wyczuwanie dłonią przy zamkniętych oczach – stosuje się próby polegające na wkładaniu choremu do dłoni różnych dobrze mu znanych przedmiotów (np. klucza, grzebienia itp.) prosząc go o podanie ich nazwy, bądź próbek materiałów o różnych cechach (np. gładkich, chropowatych, twardych, miękkich itp.), polecając mu, aby określił ich właściwości. Przy prowadzeniu prób tego rodzaju należy upewnić się nie tylko co do tego, że u chorego nie występują zaburzenia mowy uniemożliwiające mu wykonanie zadania, lecz również w tym, że nie stwierdza się u niego zaburzeń czucia, dotyku i ułożenia, które także z góry wykluczają możliwość wykonania tych prób.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- praksja
- praksja pozy
- PRAKSJA DYNAMICZNA
- praksja symboliczna
- funkcje gnostyczne
- praksja dynamiczna przykłady
- praksja symboliczna przykłady
- rozmowa psychologiczna przykład
- choroba psychiczna u ludzi wydawanie dzwieków typu gdakanie
- gdakanie u ludzi
- leworeczni a schizofrenia
- praksja badanie
- praksja schizofrenia
- praksja symboliczna przyklady
- rozmowa wstępna na specjalizacje kliniczną psychologia
- zaburzenia praksji dynamicznej