PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE W PRZYPADKACH ZABURZEŃ ZACHOWANIA SIĘ UWARUNKOWANYCH CZYNNIKAMI PSYCHOLOGICZNYMI
Prezentowany przegląd problemów diagnostycznych nie jest oczywiście wyczerpujący. Przy wyborze ich kierowano się zasadą przybliżenia się do realnej sytuacji praktycznej i typowością zagadnień diagnostycznych. Wzięto przy tym także pod uwagę możliwość połączenia doświadczeń autorki z nagromadzonym przez psychologów materiałem empirycznym. Spośród bogatej problematyki diagnostyki psychologicznej w lecznictwie psychiatrycznym zostaną więc omówione: problemy diagnozy zaburzeń uwarunkowanych czynnikami psychologicznymi (nerwice), charakter diagnozy psychologicznej w dwu grupach psychoz endogennych (schizofrenie i psychozy afektywne), ocena organicznego deficytu umysłowego i niedorozwoju oraz formy postępowania diagnostyczno-orzeczni-czego w przypadkach badań psychologiczno-sądowych. Pominięto szereg problemów szczegółowych oraz te, które z natury swojej są niejasne i najbardziej dyskusyjne, jak np. psychopatie. Problem psychopatii i socjopatii został częściowo omówiony w części teoretycznej (Psychologia kliniczna w zarysie) i w części o problemach penitencjarnych.
Szczególny nacisk poÅ‚ożono natomiast na sposób rozwiÄ…zywania problemów diagnostycznych, pamiÄ™tajÄ…c jednoczeÅ›nie, że powinien on być zminiaturyzowanÄ… formÄ… badania naukowego. Starano siÄ™ pokazać, jakie problemy wyjÅ›ciowe napotyka psycholog, jak je przeksztaÅ‚ca w problemy psychologiczne, stawia kolejno hipotezy i weryfikuje je dobierajÄ…c każ” dorazowo metodÄ™ weryfikowania odpowiedniÄ… do danego problemu, a nastÄ™pnie, jak opracowuje wyniki swoich badaÅ„. PosÅ‚użono siÄ™ przy tym przykÅ‚adami zaczerpniÄ™tymi z praktyki autorki. Nie bÄ™dÄ… to wiÄ™c gotowe schematy interpretacji psychologicznych różnych objawów i zespołów klinicznych. Ponadto konieczne byÅ‚o przeprowadzenie pewnej selekcji materiaÅ‚u diagnostycznego, pominiÄ™to zatem fakty mniej istotne dla caÅ‚oksztaÅ‚tu problemów diagnostycznych.
Charakterystyka i wyjaÅ›nienie zaburzeÅ„ zachowania uwarunkowanych głównie czynnikami psychologicznymi – to wÅ‚aÅ›ciwa domena diagnostyki
psychologicznej. W tych przypadkach diagnoza wyczerpuje wszystkie ważne elementy, gdyż istnieje sposobność opisu dysfunkcji, wyjaśnienia psychologicznych mechanizmów, przedstawienia genezy i dynamiki zaburzeń, i daje największe możliwości włączenia się psychologa do pracy terapeutycznej. Będą to przede wszystkim różnorodne zaburzenia nerwicowe, ale itakże bardziej krótkotrwałe reakcje patologiczne, uwarunkowane przeważnie czynnikami sytuacyjnymi.
Przyjrzyjmy siÄ™ najpierw kilku problemom z diagnostyki nerwic. Psycholog otrzymuje od lekarza wstÄ™pne informacje, że u chorej skierowanej przez PoradniÄ™ Zdrowia Psychicznego z rozpoznaniem – “obserwacja w kierunku depresji”, po bliższej analizie faktów klinicznych można byÅ‚o wykluczyć endogenny charakter tych zaburzeÅ„. Zadaniem psychologa byÅ‚o okreÅ›lenie psychologicznego aspektu zaburzeÅ„ i wyjaÅ›nienie ich genezy. Wiadomo byÅ‚o także, że powodem skierowania do kliniki byÅ‚y wypowiedzi o charakterze depresyjnym, takie jak: ,,Jestem tylko ciężarem dla wszystkich, pasożytem, nie mam po co żyć, jestem niezdolna do niczego”, poczucie winy w stosunku do dzieci i rodziny, brak aktywnoÅ›ci, ogólne zniechÄ™cenie, skargi na niemożność podjÄ™cia decyzji, zmÄ™czenie, bezsenność i brak apetytu. Ponieważ informacje te nie dawaÅ‚y jeszcze możliwoÅ›ci postawienia okreÅ›lonej hipotezy, przystÄ…piono do zebrania danych biograficznych i uzyskano nastÄ™pujÄ…ce, istotne kliniczne fakty Å‚.
Badana A. Z., lat 33, urodziła się w rodzinie inteligenckiej. Wychowywała się w bardzo spokojnej i serdecznej atmosferze rodzinnej. Ma starszą siostrę, która się nią opiekowała i y którą przeważnie się bawiła. Badana rozwijała się dobrze, była dzieckiem spokojnym, ale bardzo wrażliwym. W szkole uzyskiwała dobre wyniki w nauce, ale niczym szczególnym się nie wyróżniała. Uczyła się gry na fortepianie; lubiła muzykę. Najchętniej przebywała w gronie rodzinnym. Po ukończeniu technikum handlowego podjęła pracę w banku; praca ta odpowiadała jej. W zakładzie pracy miała małe, ale bardzo serdeczne grono znajomych. Zawsze bardzo dbała o swoją powierzchowność i lubiła się ładnie ubierać. Po dwóch latach pracy wyszła za mąż za człowieka starszego od niej o sześć lat, posiadającego takie samo wykształcenie jak ona. Uważała swoje małżeństwo za udane, dodaje jednak spontanicznie, że mąż jest zbyt zaabsorbowany pracą i mało czasu może poświęcić rodzinie. Po urodzeniu pierwszego dziecka na prośbę męża przerwała pracę. Wówczas zamieszkali wraz z teściami w wybudowanym przez nich domku jednorodzinnym. Przerwę w pracy traktowała jako stan przejściowy. Pierwsza ciąża i poród przebiegały bez powikłań, drugą natomiast znosiła bardzo źle, chorowała, poród był także bardzo ciężki i nastąpił prawie na rok przed jej zachorowaniem. Do pracy badana już nie wróciła. Zajmowała się domem i dziećmi, mieszkając przez cały czas wspólnie z teściami w domku, który wymagał ciągłych nakładów finansowych.
‘ Nie zajmujÄ…c siÄ™ charakterystykÄ… metod pragnÄ™ tu jedynie nadmienić, że psycholog w klinice psychiatrycznej rozwiÄ…zuje sprawÄ™ wywiadu psychologicznego, zależnie od konkretnego przypadku. CzÄ™sto, ale też w różnym stopniu, korzysta z informacji zawartych w autoanamnezie zebranej przez psychiatrÄ™. Nie pyta np. powtórnie o jednoznaczne dane biograficzne, czÄ™sto poszerza i uzupeÅ‚nia autoanamnezÄ™ psychologicznie istotnymi faktami, lub też bywa tak, że sam zbiera wszystkie dane z historii życia pacjenta.
170
W rozmowie pacjentka unikała tematu współżycia w nowej rodzinie, twierdziła, że jest ze wszystkiego zadowolona. Martwi się natomiast dziećmi i własnym stanem. Czuje się bezradna i brak jej energii.
Wywiad z mężem, który potwierdził znaczną wrażliwość badanej, skłonność do przejmowania się nawet drobnymi kłopotami, wniósł dodatkowe informacje o jej skrytości i konflikcie, jaki istnieje między pacjentką a jego matką, a o którym może wnioskować właściwie tylko na podstawie obserwacji, gdyż badana niechętnie na ten temat rozmawia.
W celu uzyskania dodatkowych danych o obszarach konfliktowych zastosowano test Zdań Niedokończonych, który wykazał, że badana jest osobą uległą i emocjonalnie zależną od otoczenia. Obawia się stanowiska kierowniczego, i nie chciałaby go zajmować. W stosunkach z ludźmi najbardziej ceni szczerość i serdeczność. Lęka się przyszłości, a szczególnie tego, że nie będzie w stanie wychować odpowiednio swoich dzieci. Czuje się w stosunku do nich winna, ale częściowo upatruje też swoją winę w małym zasobie wiedzy, własnej niezaradności i słabej odporności. Krytycznie ocenia przerwanie nauki i pracy. Jest niepewna swoich możliwości i obawia się niewydolności. Za największy błąd życiowy uważa decyzję wspólnego zamieszkania z rodziną męża. Jako swoje jawne cele podaje wychowanie dzieci, ale równocześnie, choć w sposób niejasny, wspomina, że chciałaby pracować zawodowo.
W miarÄ™ uzyskiwania coraz lepszego kontaktu z pacjentkÄ… postanowiono informacje uzyskane w teÅ›cie ZdaÅ„ NiedokoÅ„czonych pogłębić w drodze rozmowy klinicznej. Na poÅ›rednie pytania, zmierzajÄ…ce do wyjaÅ›nienia, dlaczego uważa, że w uzyskaniu szczęścia przeszkodÄ… jest aktualna sytuacja mieszkaniowa, badana po dÅ‚uższych wahaniach podaÅ‚a, że już od poczÄ…tku małżeÅ„stwa miÄ™dzy niÄ… a teÅ›ciowÄ… panowaÅ‚y chÅ‚odne stosunki. Matka męża robiÅ‚a jej czÄ™sto uwagi, kontrolowaÅ‚a jej gospodarstwo, dawaÅ‚a pacjentce do zrozumienia, że nie jest ona przygotowana do swojej roli. WchodziÅ‚a np. do mieszkania badanej bez pukania, rozglÄ…daÅ‚a siÄ™, robiÅ‚a niezadowolonÄ…, tajemniczÄ… minÄ™, czasem wypowiadaÅ‚a kilka zdawkowych zdaÅ„, po czym wychodziÅ‚a. To zachowanie siÄ™ teÅ›ciowej powodowaÅ‚o, że badana czuÅ‚a siÄ™ prawie stale napiÄ™ta, niespokojna; w momentach, gdy czuÅ‚a na sobie wzrok teÅ›ciowej, odczuwaÅ‚a jednoczeÅ›nie jakby jej prÄ…d przebiegaÅ‚ po ciele. WkÅ‚adaÅ‚a maksimum wysiÅ‚ku w pracÄ™ domowÄ…, aby uniknąć krytyki. Mimo że byÅ‚a niekiedy bardzo znużona, ciÄ…gle, może przesadnie, dbaÅ‚a o mieszkanie, męża i dzieci. StaraÅ‚a siÄ™ być bardzo oszczÄ™dna. OgraniczyÅ‚a do minimum wydatki na swoje wÅ‚asne potrzeby. BaÅ‚a siÄ™ kupić sobie jakÄ…Å› nowÄ… sukienkÄ™, a jeżeli nawet zdecydowaÅ‚a siÄ™ na kupno, nie wkÅ‚adaÅ‚a jej, aby uniknąć przykrych uwag. Nie narzekaÅ‚a z tego powodu, nie próbowaÅ‚a siÄ™ zdecydowanie przeciwstawić, staraÅ‚a siÄ™ za wszelkÄ… cenÄ™ uniknąć sprzeczek i nieporozumieÅ„. MiaÅ‚a także trudnoÅ›ci z wychowanie?” czteroletniej córki, gdyż jej zalecenia nie byÅ‚y respektowane. Mężowi wyraźnie tych kÅ‚opotach nie mówiÅ‚a. Bardzo męża kocha i obawiaÅ‚a siÄ™ zrazić go ujemnymi uwagami o jego rodzinie. ProsiÅ‚a go jedynie o zmianÄ™ mieszkania. ChciaÅ‚aby pójść do pracy, chociaż wie, że w obecnych warunkach bÄ™dzie to niemożliwe.
Stwierdzono także, że badaną charakteryzuje dobra sprawność orientacyjno-poznawcza, łatwo się uczy, sprawnie rozwiązuje problemy poznawcze, do których podchodzi z zainteresowaniem, niekiedy zaanagażowaniem ambicjonalnym, ma szerokie, chociaż powierzchowne zainteresowania.
Już na podstawie powyższego materiału można wnioskować, że istotną rolę w występujących aktualnie zaburzeniach odegrała długotrwale (sześć lat) oddziałująca złożona sytuacja trudna, w której uległy frustracji: potrzeba pogłębionego kontaktu emocjonalnego (poprzednio zawsze zaspokajana przez kontakt z rodzicami, rodzeństwem i przyjaciółmi), potrzeby związane z pracą zawodową, potrzeba posiadania pewnych przedmiotów (ubioru). Szereg sytuacji domowych stało się sygnałem zagrożenia krytyką, dezaprobatą, wytwarzając u bodane j postawę lękową wobec osób
172
z najbliższego otoczenia (teÅ›ciowa). Ponadto zaistniaÅ‚y konflikty zwiÄ…zane z wychowaniem dziecka, konflikt wewnÄ™trzny typu propulsja-repulsja (głębokie przywiÄ…zanie do męża, a jednoczeÅ›nie poÅ›rednia niechęć) oraz konflikt miÄ™dzy potrzebÄ… wychowania dzieci a potrzebÄ… pracy zawodowej. Pacjentka żadnej z tych trudnoÅ›ci nie umiaÅ‚a rozwiÄ…zać. Ponadto w okresie poprzedzajÄ…cym wystÄ…pienie objawów znacznej dezorganizacji zachowania siÄ™ stan zdrowia fizycznego badanej byÅ‚ kilkakrotnie zagrożony – ciężki poród, pobyt w szpitalu, zabiegi operacyjne.
Wszystkie te czynniki sytuacyjne oddziaływały na osobowość bierną, mało odporną na sytuacje trudne, bez odpowiedniego doświadczenia w aktywnym przeciwstawianiu się otoczeniu. Obrona badanej polegała na rezygnacji z własnych potrzeb, unikaniu sytuacji trudnych i na wzmożonej pracy, przesadnej dokładności oraz uprzejmości w stosunku do osób, które jej zagrażały lub udaremniały zaspokajanie potrzeb. Wydaje się, że podłożem tego typu zachowań było: poczucie winy wynikające z przekonania o własnej nieodporności i małych umiejętnościach, a jednocześnie spowodowane lękiem zabezpieczenie się przed krytyką i dezaprobatą innych. Obrany przez badaną kierunek obrony nie likwidował napięcia i nie zmniejszał poczucia niezaspokojenia. Obawa przed zagrożeniem i dalszymi trudnościami narastała, szczególnie po urodzeniu drugiego dziecka, a w sytuacji osłabienia fizycznego i psychicznego spowodowała ogólną dezorganizację zachowania się w postaci myśli depresyjnych, samooskarżania się, zahamowania wszelkiej aktywności itp. Zaburzenia te, po złagodzeniu w klinice fazy ostrej, występowały nadal w zmienionej postaci, gdyż w centrum skarg badanej znalazły się flkargi na zmęczenie, zły sen, bóle głowy, obawy przed powrotem do domu, pracą, trudnościami, i miały już wyraźny charakter mechanizmu ucieczki w chorobę.
Wskazania psychologiczne: terapia pośrednia w postaci rozmowy z mężem badanej o możliwościach zmiany sytuacji domowej i jego stosunku do pacjentki, kontynuowanie rozpoczętego w czasie badań odreagowania napięć, psychoterapia indywidualna mająca na celu podniesienie aktywności, uporządkowanie potrzeb badanej i zmiany postaw; wskazana aktywna terapia nastawienia lękowego.
W powyższym przypadku przyczyną zaburzeń były głównie czynniki sytuacyjne, chociaż niewątpliwie istotną rolę odegrały także wcześniej ukształtowane cechy osobowości. Często jednak przeważający wpływ wywierają czynniki osobowości, takie jak: wadliwe doświadczenie nabyte w okresie dzieciństwa, wygórowany poziom aspiracji lub sprzeczne dążenia. Spróbujemy więc przeanalizować podobny przypadek, w którym zadziałały tego typu czynniki.
W centrum skarg badanego B. T., kawaler, lat 22, wystÄ™powaÅ‚y wypowiedzi ksobne – ludzie nadmiernie go obserwujÄ…, wyrażajÄ… siÄ™ ujemnie o jego wyglÄ…dzie i zachowaniu siÄ™, temu towarzyszy niepokój i przykre doznania w postaci drÄ™twienia okolicy ust. Ponadto pacjent podawaÅ‚, że mÄ™czy go staÅ‚e analizowanie niemal każdej czynnoÅ›ci. ZaczÄ…Å‚ wiÄ™c bardzo odosabniać siÄ™, nie chodziÅ‚ regularnie do pracy, nie spotykaÅ‚ siÄ™ ze znajomymi itp. V/ tym przypadku psycholog nie otrzymaÅ‚ żadnych konkretnych sugestii. WspółpracujÄ…c Å›ciÅ›le z lekarzem, sam wyznaczaÅ‚ sobie kierunek i przebieg badaÅ„ diagnostycznych. We wstÄ™pnej rozmowie z badanym zaobserwowano, że sprawia on wrażenie znacznie mÅ‚odszego, jest drobnej budowy, niewysoki, ma twarz chÅ‚opiÄ™cÄ…, Å‚adnÄ…. W zachowaniu siÄ™ jest bardzo niepewny siebie, mówi cicho, bardzo niewyraźnie, gubi siÄ™ w szczegółach, ciÄ…gle dotyka brody. Do podanych wyżej skarg badany dodaÅ‚, że najbardziej cierpi z tego powodu, ze nie może siÄ™ “przystosować do otoczenia”. Odczuwa to szczególnie w zetkniÄ™ciu
173
z grupą rówieśników. Jest przekonany o tym, że zachowuje- się wówczas niestosownie, jest jakiś sztywny lub sili się na wesołość i swobodę, co odczuwa jednak przykro. Koleżanki i koledzy kilkakrotnie mówili mu, że zachowuje się jakoś dziwnie, dlatego też od dłuższego czasu nadmiernie kontroluje swoje zachowanie się w takich sytuacjach, przewiduje też różne możliwości postępowania, ale zawsze jednak obawiał się ośmieszenia i niepowodzenia. Zapytany, czy zawsze w czasie rozmowy ma zwyczaj dotykania brody, odpowiedział, że chyba tak, bo sprawdza, czy mu ona zbytnio nie drży. Najpierw mu to pomagało, ale chciałby się już tego nawyku pozbyć. Ostatnio, po niepowodzeniach, szczególnie się zniechęcił, przebywał w domu (własnym, samodzielnym pokoju), źle się czuł, nie jadał, źle spał, lub spał nadmiernie dużo. Po tych wstępnych wyjaśnieniach przystąpiono do systematycznych badań przede wszystkim w celu wyjaśnienia trudności badanego w kontaktach społecznych, wykrycia ich źródła, a także aby uzyskać podstawowe dane biograficzne, dane o jego sprawno-ściach poznawczych i cechach emocjonalno-motywacyjnych osobowości.
Badany jest jedynakiem. UrodziÅ‚ siÄ™ w rodzinie robotniczej. Ojca straciÅ‚ bardzo wczeÅ›nie; nie pamiÄ™ta go. WychowywaÅ‚ siÄ™ w trudnych warunkach materialnych. Matka pracowaÅ‚a, a jego wychowaniem zajmowaÅ‚a siÄ™ babka, która rozpieszczaÅ‚a go. RozwijaÅ‚ siÄ™ prawidÅ‚owo, ale zawsze byÅ‚ sÅ‚aby fizycznie, Å‚atwo siÄ™ przeziÄ™biÄ…!, dużo chorowaÅ‚. Jako dziecko bardzo siÄ™ baÅ‚ ciemnoÅ›ci. Z przykroÅ›ciÄ… wspomina pobyt w przedszkolu, gdzie nie bawiÅ‚ siÄ™ z dziećmi, pozostawaÅ‚ zawsze na uboczu, zabawkami interesowaÅ‚ siÄ™ wówczas, gdy inne dzieci nie bawiÅ‚y siÄ™ nimi, bo wtedy miaÅ‚ wszystkie do wÅ‚asnej dyspozycji i nikt mu ich nie zabieraÅ‚. W okresie szkolnym kilkakrotnie chorowaÅ‚ na silne anginy, grypy i zapalenie pÅ‚uc. PoczÄ…tkowo uczyÅ‚ siÄ™ dobrze, ale później powtarzaÅ‚ V i VI klasÄ™. MiaÅ‚ duże zalegÅ‚oÅ›ci, a ponadto baÅ‚ siÄ™ nauczycieli i kolegów. Nie byÅ‚ lubiany przez równieÅ›ników, nazywali go “ciapÄ…”. ZniechÄ™ciÅ‚ siÄ™ do nauki. Po ukoÅ„czeniu szkoÅ‚y podstawowej poszedÅ‚ do pracy. Gdy miaÅ‚ 18 lat matka jego wyszÅ‚a powtórnie za mąż. Przestano siÄ™ wówczas nim zajmować; najważniejszÄ… osobÄ… staÅ‚ siÄ™ ojczym. Badany musiaÅ‚ zamieszkać z babkÄ… w jednym pokoju. W ,tym okresie byÅ‚ czÄ™sto rozdrażniony, Å‚atwo wybuchaÅ‚ w domu i zÅ‚oÅ›ciÅ‚ siÄ™, dochodziÅ‚o w rodzinie do czÄ™stych sprzeczek i nieporozumieÅ„. Wszyscy uważali, że badany jest ich przyczynÄ…. W tym czasie uczyÅ‚ siÄ™ już stolarstwa artystycznego. Uznano go za zdolnego ucznia szczególnie do drobnych prac rzeźbiarskich. W czasie wolnym zajmowaÅ‚ siÄ™ rysowaniem i projektowaniem oraz drobnymi pracami użytkowymi. PrzeÅ‚ożeni pomogli mu w uzyskaniu samodzielnego pokoju poza rodzinÄ… i przejÄ™li nad nim opiekÄ™ łącznie ze skierowaniem go do Poradni Zdrowia Psychicznego. W pracy badany z czasem poczuÅ‚ siÄ™ jednak źle, nie odpowiadaÅ‚o mu zachowanie współpracowników i ciężki rzemieÅ›lniczy charakter pracy. BywaÅ‚o, że opuszczaÅ‚ pracÄ™, czuÅ‚ siÄ™ bowiem rano bardzo zmÄ™czony. ZaczÄ…Å‚ coraz częściej myÅ›leć o swoich trudnoÅ›ciach. Okresowo uczÄ™szczaÅ‚ do ogniska plastycznego. Od 16 roku życia w samotnoÅ›ci uprawiaÅ‚ gimnastykÄ™, chciaÅ‚ siÄ™ fizycznie wzmocnić, ale osiÄ…gnÄ…Å‚ raczej zwinność. ZapisaÅ‚ siÄ™ także do ludowego zespoÅ‚u tanecznego. PoczÄ…tkowo czuÅ‚ siÄ™ tam dobrze, robiÅ‚ znaczne postÄ™py, ale po kilku niepowodzeniach zaÅ‚amaÅ‚ siÄ™. Nie byÅ‚ już taki sprawny, niekiedy nie rozumiaÅ‚ nawet wymagaÅ„ instruktora, wskutek czego straciÅ‚ uznanie u koleżanek i kolegów. OpuszczaÅ‚ wiÄ™c coraz częściej te zajÄ™cia. Ma powodzenie u dziewczÄ…t, które mu siÄ™ nie podobajÄ…, te które go interesujÄ…, sÄ… niedostÄ™pne. Ponadto rozczarowaÅ‚ siÄ™ do kobiet. Nie ma staÅ‚ej sympatii.
Aby zorientować się w poziomie i strukturze sprawności intelektualnej przeprowadzono badanie skalą Wechsiera, które wykazało ogólnie wysoką sprawność (1.1. = 120), ponadto dostarczyło interesujących informacji, stanowiących eksperymentalną weryfikację danych z wywiadu, dotyczących reakcji badanego na niepowodzenie. Psychogram wykazał bowiem znaczne obniżenie wyników w podtestach rozumowania arytmetycznego i powtarzania cyfr (wyniki przeliczone 7 i 6; odchylenia od średniej -4 i -5); pozostałe wyniki zawierały się w granicach od 12 do
174
16 punktów. Przy podteÅ›cie arytmetycznym badany już na poczÄ…tku powiedziaÅ‚, że nie da sobie rady z zadaniami, gdyż w szkole miaÅ‚ zawsze trudnoÅ›ci i niepowodzenia w tym przedmiocie. Wobec tego podawano inne zadania i po uzyskaniu przez badanego maksymalnego wyniku w podteÅ›cie braków w obrazkach i odpowiednim sÅ‚ownym wzmocnieniu jego czynnoÅ›ci, przystÄ…piono do zadaÅ„ arytmetycznych. Mimo to jednak nie uzyskano dodatniego transferu nastawienia, gdyż już pierwsze zadania zaktualizowaÅ‚y odczyn lÄ™kowy. To samo zaobserwowano w powtarzaniu cyfr. Zadania bezsÅ‚owne badany rozwiÄ…zywaÅ‚ bardzo sprawnie, szybko i Å‚atwo orientowaÅ‚ siÄ™ w. sytuacji, pracowaÅ‚ planowo – bez prób i błędów, a ograniczenie czasu rozwiÄ…zywania tych zadaÅ„ nie odegraÅ‚o żadnej roli, gdyż badany koncentrowaÅ‚ siÄ™ na problemach, jakie przed nim staÅ‚y.
Test Rorschacha badany rozwiÄ…zywaÅ‚ z dużym zainteresowaniem, byÅ‚ w czasis tego badania wyraźnie odprężony i w dobrym nastroju. Badanie to potwierdziÅ‚o dobry poziom intelektualny, o czym można byÅ‚o wnioskować na podstawie iloÅ›ci i jakoÅ›ci odpowiedzi caÅ‚oÅ›ciowych (W = 13 == SWo) i ruchowych (M = 10), szeregu wyraźnych odpowiedzi oryginalnych, niskiego procentu odpowiedzi dotyczÄ…cych zwierzÄ…t (A = 22%) i różnorodnoÅ›ci skojarzeÅ„ pod wzglÄ™dem treÅ›ci. WykazaÅ‚o ono też wyższÄ… od przeciÄ™tnej reaktywność, wyrażonÄ… w sumie odpowiedzi barwnych (SumC = 5,5), bogatÄ… emocjonalność reprezentowanÄ… przez wszystkie niemal typy sygnatur barwnych, ze szczególnie ciekawymi symbolicznymi skojarzeniami barw (Csymh) i wrażliwość przejawianÄ… w skojarzeniach zdeterminowanych barwÄ… achro-matycznÄ… (C’ = 5). Za cechami nerwicowymi przemawiajÄ…: szok barwy – czas reakcji na tablicÄ™ 1=2 sÄ™k., a czas reakcji na tablicÄ™ II = l min 50 sÄ™k., obecność sygnatur Å›wiatÅ‚ocieniowych typu K, FK, c i Fc (co niewÄ…tpliwie wpÅ‚ynęło na obniżenie procentu F). Mimo bogatej emocjonalnoÅ›ci przeważajÄ… cechy introwertywne, a “za tym przemawia stosunek odpowiedzi zdeterminowanych ruchem do odpowiedzi z udziaÅ‚em barw (M : SumC = 10 : 5,5). Z proporcji odpowiedzi zdeterminowanych ruchem zwierzÄ…t i przedmiotów martwych (M : FM + m = 10 : 5) możemy m. in. wnosić o nadmiernej skÅ‚onnoÅ›ci do kontroli wewnÄ™trznej, co potwierdzajÄ… skargi badanego na ustawicznÄ… konieczność myÅ›lenia i zastanawiania siÄ™ nad swoim postÄ™powaniem i nieustannym programowaniem przyszÅ‚ych zachowaÅ„.
Badanie TAT wykazało dominowanie potrzeby uznania, często udaremnianej przez otoczenie. W kwestionariuszu Eysencka badany (na 24 możliwych) uzyskał w skali ekstrawersji wynik 8 punktów, a w skali neurotyzmu 23, co zgodnie z założeniami tego inwentarza pozwala badanego zaklasyfikować do grupy zaawansowanej nerwicy typu dystymicznego.
Ponieważ jednak do peÅ‚nego obrazu brakowaÅ‚o konkretnych danych o poziomie aspiracji badanego, a z rozmowy wynikaÅ‚o, że poziom ten jest wysoki, natomiast test Boschacha wskazywaÅ‚, że raczej niski, postanowiono w celu wyjaÅ›nienia tego problemu przeprowadzić eksperyment kliniczny. Wykorzystano model gry zrÄ™cznoÅ›ciowej i w tym celu użyto maÅ‚y rÄ™czny “bilard” w postaci okrÄ…gÅ‚ego pudeÅ‚ka o Å›rednicy okoÅ‚o 5-6 cm i wysokoÅ›ci okoÅ‚o l cm. Górna powierzchnia byÅ‚a wykonana ze szkÅ‚a, a przez nie widać byÅ‚o tarczÄ™ przedstawionÄ… na rysunku 11.
Dziesięć kółek oznacza otwory, w których przez odpowiednie poruszenie pudeÅ‚kiem umieszcza siÄ™ kulki, przed eksperymentem znajdujÄ…ce siÄ™ na obwodzie, pod otworem zerowym. Cyfry pod kółkami oznaczajÄ… punktacjÄ™. Wyżej punktowane sÄ… te otwory, w których trudniej umieÅ›cić kulki. Maksymalny wynik każdej próby wynosi 35 punktów, a minimalny 2 punkty. MiÄ™dzy tymi skrajnymi wynikami może wystÄ…pić w poszczególnych próbach teoretycznie jeszcze 17 możliwoÅ›ci. Kulki sÄ… tej wielkoÅ›ci, że gdy wpadnÄ… do otworów sÄ… nadal widoczne, wystajÄ… nieco, a wypadajÄ… jedynie przy silniejszych ruchach “bilardem”.
Ponieważ badany wspominał o tym, że wyćwiczył zręczność, uznano ten typ eksperymentu za najodpowiedniejszy. Na wstępie wyjaśniono zasadę gry, a na-
175
an;piiie podawano badanemu, w poÅ‚ożeniu pionowym, “bilard”, tak aby kulki znajdowaÅ‚y siÄ™ na obwodzie pod otworem zerowym i proszono, żeby przez odpowiednio zrÄ™czne manipulowanie pudeÅ‚kiem umieÅ›ciÅ‚ kulki w otworach najwyżej punktowanych. Po kilku wstÄ™pnych próbach polecono badanemu przed każdÄ… nastÄ™pnÄ… próbÄ… zapisać na przygotowanej kartce, ile punktów zamierza uzyskać, a po wykonaniu próby notować faktycznie uzyskany wynik. Eksperymentator sporzÄ…dzaÅ‚ tahie same notatki (plus obserwacja zachowania) jak badany. Wyniki dziesiÄ™ciu prób przedstawiono w tabeli l.
Eksperyment ten wykazał, że badany przyjmuje dwie skrajne postawy do swoich możliwości; ma tendencję do wysokiego poziomu aspiracji, a po niepowodzeniu przyjmuje postawę obronną, zaniżając poziom aspiracji znacznie w stosunku do realnych możliwości. Obie te tendencje są przesadne w stosunku do rzeczywistych jego zdolności.
Całość materiału diagnostycznego pozwala sformułować następujące wnioski:
Objawy nieprzystosowania się wystąpiły u badanego już w okresie dziecięcym w postaci nadmiernego egocentryzmu, nadmiernej wrażliwości, izolowania się od grupy rówieśników; było to uwarunkowane najprawdopodobniej czynnikami biologicznymi, takimi jak mała odporność fizyczna i błędami wychowawczymi, jak nadmierne ochranianie i rozpieszczanie przez babkę i jej niekonsekwencja w postępowaniu z badanym. W okresie szkolnym najwyraźniej zaznaczyły się: poczucie mniejszej wartości czy różnicy (Obuchowski, 1&66), brak odpowiedniego kontaktu z rówieśnikami, wręcz odrzucanie, a na skutek rzeczywistych braków w wiedzy szkolnej (długie absencje z powodu chorób) i nieumiejętnego podejścia nauczycieli
Rys. 11. Tarcza bilardu rÄ™cznego zastoso- oraz negatywnej postawy kolegów, u ba-wanego do eksperymentu klinicznego danego uformowaÅ‚ siÄ™ “zespół lÄ™ku przed w celu zbadania poziomu aspiracji niepowodzeniem” (Obuchowska I., 1964),
szczególnie w sytuacjach społecznych, co spowodowało dalszą izolację, niechęć do nauki, mimo że badany był dzieckiem zdolnym. Ciągłe niezaapokojenie potrzeby kontaktu emocjonalnego i społecznego oraz obawa przed niepowodzeniem, ośmieszeniem, stały się już w młodym wieku dominującymi cechami jego osobowości. Cechy te zostały pogłębione na skutek zbyt wczesnego usamodzielnienia się i braku oparcia. Badany próbował przezwyciężać te trudności różnymi sposobami: a) kompensował braki fizyczne systematycznymi ćwi-
176
czeniami – osiÄ…gajÄ…c zrÄ™czność i wygimnastykowanie; po nabraniu pewnoÅ›ci co do swojej sprawnoÅ›ci fizycznej próbowaÅ‚ nawiÄ…zać kontakt i znaleźć uznanie w zespole tanecznym – po niepowodzeniach zaÅ‚amaÅ‚ siÄ™, poczucie nieprzystosowania pogłębiÅ‚o siÄ™; b) identyfikowaÅ‚ siÄ™ z bohaterami filmów (o czym szeroko rozmawiaÅ‚ z badajÄ…cym) – przyjmowaÅ‚ i próbowaÅ‚ stosować ich sposoby postÄ™powania, co nie dawaÅ‚o jednak efektów i prowadziÅ‚o do dalszych niepowodzeÅ„; c) starannie analizowaÅ‚ i programowaÅ‚ swoje zachowanie siÄ™, co też nie dawaÅ‚o pozytywnych wyników. Tak wiÄ™c praktycznie żadna z wymienionych technik zaspokajania potrzeby kontaktu spoÅ‚ecznego i uznania nie daÅ‚a rezultatów. NapiÄ™cie i poczucie niezaspokoje-nia nie zostaÅ‚y przez żadnÄ… z wymienionych technik zlikwidowane. Do tego dołączyÅ‚a siÄ™ potrzeba posiadania partnerki, a gdy nabraÅ‚ przekonania o swych zdolnoÅ›ciach artystycznych – potrzeba poÅ›wiÄ™cenia siÄ™ tego typu pracy, zamiast pracy czysto rzemieÅ›lniczej. Wszystkie te trzy potrzeby byÅ‚y niezaspokojone. Poczucie nieprzystosowania siÄ™, ciÄ…gÅ‚e niepowodzenie, wypowiedzi znajomych o nienormalnym zachowaniu siÄ™ badanego skÅ‚aniaÅ‚y go do dokonywania coraz głębszych analiz, coraz wiÄ™kszego izolowania siÄ™; wystÄ…piÅ‚y u niego czynnoÅ›ci majÄ…ce charakter natrÄ™tny, myÅ›li ksobne, zmÄ™czenie, bezsenność i apatia.
Wskazówki psycholog iczn e: ćwiczenie relaksu, techniki terapeutyczne obniżajÄ…ce lÄ™k w sytuacjach spoÅ‚ecznych, psychoterapia indywidualna – głęboka, psychoterapia w odpowiedniej grupie terapeutycznej, ustalenie rozkÅ‚adu zajęć w ciÄ…gu dnia; proces psychoterapii dÅ‚ugotrwaÅ‚y.
Problemy zwiÄ…zane z bardziej sytuacyjnie uwarunkowanymi, czÄ™sto krótkotrwaÅ‚ymi zaburzeniami zachowania siÄ™, sÄ… bardzo różnorodne. Do grupy tej można zaliczyć wiÄ™kszość prób samobójstwa i zaburzenia ujÄ™te psychiatrycznie w okreÅ›leniu – “reakcje psychogenne”, takie jak: agresja, depresja, regresja, fiksacja itp. Ponieważ tok postÄ™powania diagnostycznego jest w tych przypadkach zbliżony do opisanego wyżej, nie bÄ™dziemy go szczegółowo omawiać ani ilustrować specjalnymi przykÅ‚adami. Należy jednak podkreÅ›lić, że tego typu przypadki wymagajÄ… zawsze dokÅ‚adnej analizy sytuacji, która spowodowaÅ‚a dezorganizacjÄ™ zachowania siÄ™, wymagajÄ… też wnikliwej oceny osobowoÅ›ci i uwzglÄ™dnienia szczególnie tych cech, które uÅ‚atwiÅ‚y lub spowodowaÅ‚y reakcjÄ™ patologicznÄ…. DokÅ‚adnej analizy wymaga też charakter oraz mechanizm zaburzonej regulacji w zachowaniu siÄ™. Wnikliwa ocena tych czynników i mechanizmu pozwoli przewidzieć, jakie bodźce mogÄ… przedÅ‚użać wystÄ™powanie tych zaburzeÅ„, a jakie pozwolÄ… na zahamowanie lub usuniÄ™cie dysfunkcji, zgodnie z czym bÄ™dzie można zaprogramować odpowiednie oddziaÅ‚ywania psy-chokorekcyjine.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- problemy diagnostyczne i hipotezy
- cechy introwertywne
- kochac osobe z zaburzeniami
- problem diagnostyczny i hipoteza przykład
- problem diagnostyczny przykład
- psychologia-kliniczna likala com problemy-diagnostyczne-w-przypadkach-zaburzen-zachowania-sie-uwarunkowanych-czynnikami-psychologicznymi
- znaczenie cechy introwertywne
Inne tematy, które mogą cię zainteresować:
Klinika napadów padaczkowych.
Epidemiologia padaczek.
Klasyfikacja padaczek i napadów padaczkowych.
Udział innych czynników etiologicznych jest procentowo zbliżony.
Padaczki. Definicja, etiologia i patogeneza
Pozycja nozologiczna tego schorzenia nie jest jednak jasnÄ….
Owe priony mogłyby być przenoszone drogą pokarmową.
W ogólnym badaniu płynu mózgowa-rdzeniowego stwierdza się
Proces chorobowy toczy się najczęściej w okolicach czołowych mózgu
Chcesz dodać swoje ogłoszenie na Defipedii? Wyślij nam informacje wylistowane w sekcji Dodanie ogłoszenia.
June 22, 2010
·
Psychologia kliniczna
Opublikowano w: