5. Sytuacja jako warunek zachowania
Akty zachowania przebiegajÄ… – tak jak wszystkie czynnoÅ›ci organizmu – wedÅ‚ug okreÅ›lonych praw, tzn. sposób, w jaki czÅ‚owiek reguluje swoje postÄ™powanie jest zdeterminowany każdorazowym ukÅ‚adem warunków. Warunki te można podzleć na dwie grupy: czynniki zmienne skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ na sytuacje oraz determinanty wzglÄ™dnie trwaÅ‚e, tkwiÄ…ce w osobowoÅ›ci jednostki.
Czym jest sytuacja? PojÄ™cie to czÄ™sto stosowane w jÄ™zyku potocznym, w psychologii bywa także zastÄ™powane terminem “bodziec” czy “ukÅ‚ad bodźców”. Chociaż sytuacja niewÄ…tpliwie dziaÅ‚a na czÅ‚owieka szeregiem bodźców, to jednak nie można jej z nimi utożsamiać. Przede wszystkim sytuacja zewnÄ™trzna, to nie izolowane bodźce, ale okreÅ›lone przedmioty i osoby, które pozostajÄ… ze sobÄ… w takich a nie innych stosunkach i majÄ… dla jednostki pewnÄ… wartość lub przedstawiajÄ… zagrożenie. Dlatego sytuacja stanowi dla czÅ‚owieka stale pewien problem samoregulacyjny: jak zdobyć to, co w niej jest dodatnie, a uniknąć tego, co ujemne, szkodliwe i przykre. Należy podkreÅ›lić, że “problem” to nie to samo co “zadanie”. Gdy np. nauczyciel stawia uczniowi zadanie, staje siÄ™ ono problemem dopiero wtedy, gdy rozwiÄ…zanie go przedstawia dla ucznia pewnÄ… wartość, np. poznawczÄ…, ambicyjnÄ… itp., czy też gdy pozwala mu uniknąć zagrożenia, np. stopnia niedostatecznego. Gdyby jednak zadanie ani go nie cie-
3*
35
kawiło, ani nie stanowiło dlań zagrożenia, nie przedstawiałoby problemu i uczeń nawet nie wysilałby się, aby je rozwiązać.
Szczególnie skomplikowane problemy powstajÄ… wtedy, gdy sytuacja ma wartość podwójnÄ…: ujemnÄ… i dodatniÄ… zarazem; w tym wypadku należy najpierw rozwiÄ…zać problem, czy dążyć do osiÄ…gniÄ™cia korzyÅ›ci czy raczej wycofać siÄ™ z sytuacji, aby uniknąć zagrożenia i dopiero potem zastanawiać siÄ™, w jaki sposób wykonać to dziaÅ‚anie. Sytuacje takie nazywa siÄ™ “konfliktowymi” i wyróżnia wÅ›ród nich – za K. Lewinem (1935) – trzy rodzaje:
1. Konflikt typu “propulsja – propulsja” (++). Osobnik musi wybierać pomiÄ™dzy dwoma wartoÅ›ciami pozytywnymi, tzn. wybór której kolwiek z nich pociÄ…ga za sobÄ… stratÄ™ drugiej (“OsioÅ‚kowi w żłobie dano…”).
2. Konflikt “propulsja – repulsja” (+-). Sytuacja ma pewne aspekty dodatnie dla osobnika, ale ma też inne wyraźnie ujemne. Takimi wÅ‚aÅ›nie sytuacjami posÅ‚uguje siÄ™ najczęściej otoczenie spoÅ‚eczne chcÄ…c podporzÄ…dkować swoim wymaganiom zachowanie jednostki, skÅ‚onić jÄ… do wykonania pewnych czynnoÅ›ci niemiÅ‚ych dla niej lub powstrzymać od dziaÅ‚aÅ„, które, chociaż dla niej okazujÄ… siÄ™ wartoÅ›ciowe, sÄ… jednak dla otoczenia niepożądane. W pierwszym wypadku nieprzyjemne dziaÅ‚anie (-) osÅ‚adza siÄ™ obietnicÄ… nagrody (+), w drugim – dziaÅ‚anie upragnione (+) obrzydza siÄ™ groźbÄ… kary (-).
3. Konflikt typu “repulsja – repulsja” (–). W tym wypadku sytuacja nie ma w ogóle wartoÅ›ci dodatniej, ale okolicznoÅ›ci tak siÄ™ ukÅ‚a-daj-Ä…, że osobnik musi wykonać w niej pewne dziaÅ‚anie, wybierajÄ…c “mniejsze zÅ‚o”, aby uniknąć wiÄ™kszego (sytuacja “miÄ™dzy mÅ‚otem a kowadÅ‚em”). WedÅ‚ug tego schematu ukÅ‚adajÄ… siÄ™ presje spoÅ‚eczne, które majÄ… zmusić jednostkÄ™ do wykonania dziaÅ‚ania dla niej niepożądanego, grożąc za niewykonanie go jakÄ…Å› bardzo dotkliwÄ… karÄ….
Sytuacja obejmuje jednak nie tylko przedmioty zewnÄ™trzne aktualnie dziaÅ‚ajÄ…ce na osobnika, zawiera ona również stale pewne komponenty wewnÄ™trzne. Jednym z nich sÄ… procesy nastÄ™pcze stanowiÄ…ce pozostaÅ‚ość po sytuacjach, w których osobnik braÅ‚ udziaÅ‚ poprzednio. KtoÅ›, kto niedawno otrzymaÅ‚ przykrÄ… wiadomość, jest przez dÅ‚uższy czas zmartwiony czy rozdrażniony i w nastÄ™pnych sytuacjach zachowuje siÄ™ inaczej niż zachowywaÅ‚by siÄ™, gdyby tej wiadomoÅ›ci nie dostaÅ‚ i byÅ‚ zupeÅ‚nie spokojny. Drugim elementem wewnÄ™trznym wchodzÄ…cym w skÅ‚ad sytuacji sÄ… bodźce somatyczne dopÅ‚ywajÄ…ce do mózgu z wnÄ™trza organizmu, poprzez wisceroreceptory. Mimo że czÅ‚owiek posiada – jak wspomniano – pewnÄ… autonomiÄ™ w stosunku do wpÅ‚ywów ze strony “somy”, silne bodźce organiczne, np. poważne dolegliwoÅ›ci wewnÄ™trzne, przeważnie bardzo utrudniajÄ…, a nawet uniemożliwiajÄ… normalnÄ… aktywność. Dodajmy do tego, że i oddziaÅ‚ywania somatyczne to nie tylko “bodźce”, ale również sygnaÅ‚y majÄ…ce pewne okreÅ›lone znaczenie. Na przykÅ‚ad, silne
36
bóle wewnÄ™trzne stanowiÄ… zwykle sygnaÅ‚ mniej lub bardziej poważnej choroby, grożącej utratÄ… sprawnoÅ›ci życiowej, a nawet Å›mierciÄ…, stÄ…d nie tylko “bolÄ…”, ale też budzÄ… strach.
Zależność zachowania od sytuacji wyraża formuła R = f (S, A, W),
w której R stanowi tradycyjny symbol zachowania, S-jest symbolem sytuacji zewnÄ™trznej, A oznacza “podźwiÄ™k” po poprzednich sytuacjach, W – bodźce wewnÄ™trzne, f zaÅ› – to symbol zależnoÅ›ci R – od czynników wymienionych po prawej stronie równania.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- SYTUACJA JAKO WARUNEK ZACHOWANIA
- propulsja a repulsja
Inne tematy, które mogą cię zainteresować:
Rokowanie.
Leczenie.
Psychoanaliza powiada, że zmiana, która musi nastąpić,
Różnicowanie.
Obraz kliniczny i kryteria diagnostyczne.
Zespoły psychopatologiczne związane z zaburzeniami procesów fizjologicznych.
Od tego momentu kiedy pojawia się lęk zaczyna się pojawiać psychopatologia.
Rokowanie.
Leczenie.
Chcesz dodać swoje ogłoszenie na Defipedii? Wyślij nam informacje wylistowane w sekcji Dodanie ogłoszenia.
June 17, 2010
·
Psychologia kliniczna
Opublikowano w: