Doświadczony psychoterapeuta posiada pewien zespół reguł postępowania, pozwalający mu w stosunku do poszczególnych pacjentów ustalić plan oddziaływania psychoterapeutycznego Ten plan działania można nazwać taktyką psychoterapii. Obejmuje ona zwykle więcej niż jeden z wymienionych poprzednio mechanizmów oddziaływania leczniczego, a wybór ich i kolejność stosowania zależy od konkretnego przypadku. Na przykład, w stosunku do pacjenta bardzo przygnębionego psychoterapeuta ‘ może zastosować najpierw terapię podtrzymującą i pewne zabiegi powierzchowne, mające na celu przyniesienie mu ulgi i stworzenie w ten sposób podatnego gruntu dla psychoterapii głębokiej, wymagającej pewnego spokoju i postawy bardziej refleksyjnej. Zabiegi powierzchowne mogą obejmować odreagowanie napięć, pewne ćwiczenia relaksowe itp. Jednakże w stosunku do innego pacjenta, np. takiego, który traktuje psychoterapię-na wzór terapii lekarskiej-jako poddanie się pewnym za- • biegom, mającym mu pomóc bez aktywnego udziału z jego strony, tak jak zażycie lekarstwa czy zabieg fizykoterapeutyczny, tego rodzaju taktyka byłaby błędna. Przyniesienie pacjentowi ulgi nie byłoby równoznaczne z wyprostowaniem jego wadliwej postawy życiowej, będącej zasadniczą przyczyną trudności, które napotyka w życiu i które są źródłami ustawicznego stressu. W tych przypadkach więc doświadczeni psycho-terapeuci wolą zaczynać od terapii głębokiej.
135
Do taktyki psychoterapii należy też wybór, czy w danym wypadku należy stosować terapię indywidualną, czy też raczej grupową. Terapię grupową przeprowadza się w zespole kilku lub kilkunastu chorych. Istotą jej jest swobodna dyskusja nad różnymi problemami, przechodząca stopniowo w omawianie własnych problemów życiowych i trudności. Podstawą dyskusji mogą być np. trudności jakiegoś zupełnie nieznanego pacjenta, który nie należy do tej grupy i nawet już nie przebywa w szpitalu. Przedstawia je psycholog kierujący terapią czy psychiatra, zachęcając do omówienia tego, co jest istotą trudności, i zastanowienia się nad tym, jak można by pomóc temu człowiekowi. Dyskusja taka łatwo przechodzi w omawianie własnych problemów pacjenta. Podkreśla się, że w czasie dyskusji terapeuta pozostaje w cieniu, tak aby jej przebieg był możliwie spontaniczny, ingeruje tylko wtedy, gdy np. dochodzi do jakichś nieporozumień, które zakłócają spokojny tok rozmowy i mogłyby stać się dla pacjentów przyczyną dodatkowych urazów; ponadto – zgodnie z zasadą “psychoterapii niekierowanej”-wyraźnie formułuje pewne niejasne wypowiedzi, podsumowuje je, zachęca do dyskusji itd. Niektórzy łączyli terapię grupową z elementami techniki “psychodramy”, wprowadzonej przez Moreno (1947; por. Shaffer G. W. i Lazarus E. S., 1952, s. 404). Technika ta polega na tym, że jeden z pacjentów ma grać pewną rolę w odpowiednio dobranej sytuacji, w której ponadto biorą udział poinstruowani przez terapeutę asystenci. Sytuację i rolę pacjent może sobie wybrać albo sam, albo też mogą one mu być narzucone zgodnie z planem oddziaływań terapeutycznych.
Psychoterapia grupowa ma szereg zalet, których nie ma terapia indywidualna: l) pacjent znajduje się itu w naturalnej sytuacji społecznej, w której dowiaduje się, że jego problemy i trudności życiowe nie są czymś niezwykłym i wyjątkowym, ma możność porównania ich z trudnościami innych; 2) znajduje się w interakcji z większą grupą, co pozwala mu pozbyć się poczucia izolacji, zwalczyć niepewność siebie, poczuć się włączonym w zespół; 3) czuje się bardziej samodzielny i mniej zależny od terapeuty; dla niektórych jest to sprawa bardzo istotna, i wreszcie 4) terapia grupowa daje możliwość treningu społecznego, nie tylko w korzystaniu z pomocy, ale też w udzielaniu pomocy innym, czego nie ma w terapii indywidualnej. Poza tym podkreśla się, że leczenie grupy chorych jest bardziej ekonomiczne od indywidualnego, co jest sprawą szcze– gólnie ważną tam, gdzie liczba osób, które mogą prowadzić psychoterapię, jest ograniczona.
Psychoterapię grupową stosuje się zwykle tylko jako element taktyki psychoterapeutycznej, łącząc ją w rozmaity sposób z terapią indywidualną – zależnie od typu pacjenta, od jego aktualnego stanu itd. Do ogólnej taktyki terapeutycznej włączone są również terapia pracą, terapia rozrywkowa itd.