Techniki sugestywne stanowią chyba najstarszą formę psychoterapii, stosowaną przez człowieka od niepamiętnych czasów (np. praktyki szamanów i czarowników u prymitywnych ludów). Sugestia polega zasadniczo na wytwarzaniu u człowieka określonych przekonań w drodze ainte-lektualnej, tj. bez racjonalnej perswazji. Sugestia rozwija się na podłożu wiary w autorytety, wiary religijnej, sprzyja jej zgodność pewnych przekonań z życzeniami, ale także z obawami człowieka itp. W obecnym kontekście rzeczą interesującą jest to, że w drodze sugestii można wpływać na objawy i dolegliwości chorobowe. Pokazał to bardzo wyraźnie Mesmer (1704-1815). Leczył on szereg objawów chorobowych za pomocą ceremonialnych zabiegów, których centralnym punktem było dotykanie pacjenta różdżką magnetyczną. Braid wykazał jednak, że te same efekty można uzyskać bez magnesu, przez udzielanie badanemu sugestii w stanie hipnotycznym (od niego pochodzi termin “hipnoza”), a nawet na jawie. W swoim czasie znany był system autosugestii pochodzący od francuskiego aptekarza, Emila Coue (“kueizm”). Polegał on na powtarzaniu raz po raz słów ca passę (“to przemija”), gdy badany gubił sens wypowiadanych słów i słyszał tylko jednostajne brzęczenie, działanie metody miało być maksymalne. U nas przed wojną znany był Radwan Pragłow-ski, który nagrywał nawet płyty gramofonowe zawierające odpowiednie sugestie lecznicze.
Sugestia wchodzi w skład wszelkich metod psychoterapeutycznych i nie tylko psychoterapeutycznych, bo również odgrywa rolę przy terapii “lekarskiej”, np. farmakologicznej. Znane są wypadki, w których “pla-cebo”, tzn. niewinny środek nie posiadający wartości leczniczej, wywiera na chorego magiczny wpływ tylko dzięki temu, że pacjent wierzy w jego dodatnie działanie na organizm. Sprawy te nieraz zaciemniają badania nad wpływem określonych leków, ponieważ trudno odróżnić istotną poprawę zdrowia, wywołaną działaniem specyficznego leku, od poprawy związanej z sugestią. Dlatego też w badaniach tego rodzaju zwykle stosuje się nie Jedną, lecz dwie grupy kontrolne, oprócz grupy eksperymentalnej, otrzymującej lek właściwy: jedna grupa kontrolna nie dostaje żad-
126
nego leku, druga – otrzymuje placebo, ale nie wiedząc o tym wierzy, że jest leczona w taki sam sposób, jak grupa eksperymentalna. Wartość leku uważa się dopiero za udowodnioną, gdy grupa eksperymentalna wykazuje wyższy stopień trwałej poprawy zdrowia niż obie grupy kontrolne.
Również przy różnych technikach psychoterapii sugestia związana z wiarą w leczącego, wiarą w jakiś modny i zachwalany (jak np. ongiś psychoanaliza) system terapeutyczny, z wpływem “silnej” osobowości terapeuty itd. niewątpliwie odgrywa rolę czynnika dodatkowego, oprócz wpływu właściwego poprzez określone, specyficzne mechanizmy psychologiczne. Należy przy tym zaznaczyć, że może być również sytuacja odwrotna. Uprzedzenie do terapeuty, niewiara w jego oddziaływanie itp. może w drodze sugestywnej zahamować działanie zabiegów terapeutycznych, co wcale nie świadczy o tym, że wszelka psychoterapia polega na sugestii.
Jak wynika z naszych rozważań, sugestia jest pewną uniwersalną formą oddziaływania, która wchodzi w skład wszelkich zabiegów korekcyjnych, zarówno lekarskich, jak i psychologicznych, może jednak być również wyzyskiwana świadomie i celowo przez lekarza, jak również psychologa współpracującego z nim (por. Bilikiewicz T., 1964, s. 85-92). Pewną szczególną formę sugestii stanowi zaszczepienie pacjentowi przekonań w stanie hipnozy. Hipnoza nie jest – jak ongiś błędnie sądzono – “sztucznym snem”. Zapisy elektroencefalograficzne w stanie snu i w stanie hipnozy różnią się od siebie w sposób zasadniczy (por. Grey Walter W., 1961, s. 213), człowiek nie traci wówczas – jak we śnie – kontaktu z otoczeniem, choć ten jest zacieśniony do słów hipnotyzera, wzmożona jest znacznie sugestywność, z tym że podawane sugestie mogą nawet wywoływać objawy somatyczne, krwawienie, pseudoporażenia poszczególnych członków, pęcherze, opuchlłnę itp. Szczególnie interesującym zjawiskiem są tu sugestie posthipnotyczne, polegające na tym, że zahipnotyzowanemu poleca się po obudzeniu wykonać na określony sygnał pewną czynność. Polecenia takie są wykonywane bardzo skrupulatnie, nawet wtedy, gdy badany domyśla się, że czynność została mu uprzednio zasugerowana i stara się przeciwstawić sugestii (Eysenck, 1965, s. 49). Jak zauważa Eysenck (1965, s. 50-51) stosowanie sugestii posthipnotycznych do celów leczniczych nie dało dotychczas wyraźnych rezultatów, chociaż nie jest wykluczone, że ów negatywny wynik jest jedynie rezultatem niewłaściwego stosowania zabiegu.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- sugestia kliniczna
- sugestia psychologia stosowanie
- sugestia w psychologii