5. Adaptacja do stressora
Mimo że stress psychiczny jest procesem odmiennym od stressu fizjologicznego (por. s. 51), wykazuje z nim pewne analogie, które można wyzyskać przy analizie jego wpływu na zachowanie. Jak wspomniano poprzednio, Selye (1960, s. 24) stwierdził, że stress fizjologiczny stanowi formę walki ze stressorem i ma na celu przystosowanie organizmu do obrony przed nim. Proces ten przebiega w trzech fazach: alarmowej (ogólna mobilizacja), adaptacji (koncentracja odczynu w miejscu uszkodzenia) i wyczerpania (ponowne uogólnienie zakłóceń w wypadku niemożności uzyskania trwałej adaptacji do stressora).
Wydaje się, że analogiczne fazy można stwierdzić w przebiegu stressu psychicznego (por. Morgan C. F., 1961, s. 119-120). Opisane poprzednio
64
zjawiska dezorganizacji zachowania w stanie stressu można uważać za fazÄ™ alarmowÄ… w przebiegu odczynu stressowego. JeÅ›li jednak stressor dziaÅ‚a dÅ‚ugotrwale albo powtarza siÄ™, reakcja stressowa wchodzi w fazÄ™ adaptacji, tzn. osobnik wypracowuje pewien sposób “dawania sobie rady” ze stressem. JeÅ›li to siÄ™ uda, poziom aktywizacji obniża siÄ™, a miejsce impulsywnego, zdezorganizowanego zachowania zajmuje wyuczona reakcja zapobiegania zagrożeniu, przezwyciężania przeszkody itp. PrzejÅ›cie od fazy alarmowej do fazy adaptacji wyraźnie można obserwować w eksperymentach ze zwierzÄ™tami. Miller (por. Woodwonth R. S., Schlosberg H., 1963, II, s. 223) stwierdziÅ‚, że szczur umieszczony w klatce z drucianÄ… podÅ‚ogÄ…, po uwarunkowaniu na odgÅ‚os brzÄ™czyka sygnalizujÄ…cego uderzenie prÄ…dem, w odpowiedzi na brzÄ™czyk wykazuje najpierw liczne objawy dezorganizacji lÄ™kowej: drapie drzwiczki klatki, gryzie siatkÄ™ na podÅ‚odze, kuli siÄ™, piszczy, oddaje mocz i kaÅ‚. Z chwilÄ… jednak, gdy zwierzÄ™ nauczy siÄ™ na sygnaÅ‚ brzÄ™czyka otwierać drzwiczki, co umożliwia mu wyjÅ›cie z klatki zanim jeszcze otrzyma uderzenie prÄ…dem, objawy strachu znikajÄ…, ustÄ™pujÄ…c miejsca spokojnej i precyzyjnej reakcji zapobiegawczej.
Adaptacja do stressora jest pewnÄ… formÄ… uczenia siÄ™ i decyduje o trwaÅ‚ej dyspozycji do okreÅ›lonego zachowania w tego rodzaju sytuacjach. W przypadku czÅ‚owieka należaÅ‚oby mówić o wpÅ‚ywie stressu psychicznego na osobowość. WpÅ‚yw ten może być dla spoÅ‚ecznego życia czÅ‚owieka pozytywny lub negatywny, zależnie od tego, jakÄ… reakcjÄ™ na stressor przyswoi sobie jednostka. Formy poprawne – to nauczenie siÄ™ przezwyciężania przeszkody, rezygnowania z celów nierealnych na rzecz innych, możliwych do osiÄ…gniÄ™cia, można również nauczyć siÄ™ znosić bez dezorganizacji ból fizyczny itp. Adaptacja może jednak przybierać również formy niewÅ‚aÅ›ciwe, jeżeli w danych warunkach doprowadziÅ‚y one do usuniÄ™cia stressora, a przynajmniej do zmniejszenia napiÄ™cia stressowego. Tak np. u dzieci może wytworzyć siÄ™ nawyk zÅ‚oszczenia siÄ™, rzucania siÄ™ na podÅ‚ogÄ™, kopania, krzyczenia itd., jeżeli dziecku udawaÅ‚o siÄ™ w ten sposób wymóc na matce jakieÅ› ustÄ™pstwo (por. Morgan C. F., 1961, s. 111); agresywność może być też wyhodowana przez Å›rodowisko brutalne, ceniÄ…ce tylko siłę i przewagÄ™ fizycznÄ…. Jest rzeczÄ… interesujÄ…cÄ…, że badania nad Å›rodowiskami rodzinnymi nieletnich przestÄ™pców systematycznie wskazujÄ… na agresywne, wybuchowe i nadmiernie surowe wychowanie rodzinne (SpÅ‚onek H., 1965, s.”225; Wójcik J., 1965, s. 325). W ten sam sposób mogÄ… utrwalić siÄ™ takie lub inne mechanizmy obronne, wskutek czego osobnik, zamiast rozwiÄ…zywać trudne problemy życiowe, nawykowo manipuluje wÅ‚asnym napiÄ™ciem emocjonalnym i stara siÄ™ je zmniejszyć nie angażujÄ…c siÄ™ w zmienianie rzeczywistoÅ›ci. Przy takiej postawie stopniowo zanika realistyczne spojrzenie na Å›wiat, co może prowadzić do rozwoju patologicznych zaburzeÅ„ zachowania, kompulsji, myÅ›li natrÄ™tnych, autystycznego uciekania w Å›wiat marzeÅ„, urojeÅ„ itp. W Å›wietle tej kon-
fsychologla kliniczna – B
65
cepcji objawy nerwicowe stanowiłyby wadliwe, często nadmiernie zge-neralizowane nawyki przystosowawcze (Cameron N., 1947 8; Eysenck H. J., 1960, b, s. 9; Shaffer F. L. i Shoben E. J., 1956, s. 157).
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- stres
- adaptacja kliniczna
- faza adaptacji
Inne tematy, które mogą cię zainteresować:
Psychologia kliniczna
2. Sytuacja aktualna i defekty osobowości jako wyznaczniki zaburzeń zachowania
GENEZA ZABURZEŃ ZACHOWANIA
Schemat osobowości
Psychologia kliniczna
4. Swoistość procesów regulacyjnych u człowieka
6 Napięcie w sieci nerwowej
2. Psychiczny mechanizm zachowania
4d Psychologia kliniczna i psychiatria
Chcesz dodać swoje ogłoszenie na Defipedii? Wyślij nam informacje wylistowane w sekcji Dodanie ogłoszenia.
June 9, 2010
·
Psychologia kliniczna
Opublikowano w: