Ważniejsze przepisy i wdrażanie.
Stanisław Dąbruwxki.
Przed uchwaleniem ustawy o ochronie zdrowia psychicznego w dniu 19 sierpnia 1994 r. nie było w Polsce żadnej specyficznej ustawowej regulacji postępowania psychiatrycznego.
Pewne wymogi w tym zakresie zawierała Instrukcja Ministra Zdrowia nr 120/52 z 10 XII 1952 r. , w sprawie przyjmowania i wypisywania chorych ze szpitali psychiatrycznych (Dz.
Urz.
MZiOS nr 24, poz.
Z-O).
Podstawowym zapisem tej instrukcji był obowiązek osobistego badania przez lekarza osoby kierowanej do szpitala psychiatrycznego.
Polska była jednym z nielicznych krajów europejskich, w którym nie obowiązywały ustawowe normy dotyczące przymusowego przyjęcia do szpitala psychiatrycznego.
Długotrwała luka prawna w rej dziedzinie przyczyniła się do tego, że spora część psychiatrów nie postrzegała w swej działalności swuistych aspektów prawnych w stosunku, lekarz-pacjent”i przejawiała skłonność do szerokiego stosowania przymusu leczenia, uznając, że kryteria jego stosowania zależą wyłącznie od dyskrecjonalnych ocen lekarskich.
Ustawa składa się z siedmiu następujących rozdziałów: Przepisy ogólne.
Badanie, leczenie, rehabilitacja oraz opieka i pomoc.
Postępowanie lecznicze.
Przyjęcie do domu pomocy społecznej.
Postępowanie przed sądem opiekuńczym.
Ochrona tajemnicy.
Przepisy karne, zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe.
Przepisy ustawowe dzielą się na trzy grupy, które można ujmować w kategoriach celów: Celem pierwszej grupy postanowień ustawy jest zapewnienie promocji zdrowia psychicznego, zapobieganie zaburzeniom psychicznym i kształtowanie właściwych postaw społecznych wobec osób z zaburzeniami psychicznymi (art. 2 pkr.
I i 3).
Przesłanką tych przepisów była głównie potrzeba rozwinięcia nikłej dotychczas działalności promocyjnej i prewencyjnej.
Art. -4 ustawy przewiduje podejmowanie działań zapobiegawczych w zakresie ochrony zdrowia psychicznego przede wszystkim wobec dzieci i młodzieży, osób starszych i osób znajdujących się w sytuacjach stwarzających zagrożenie dla zdrowia psychicznego (art. 4 ust, i).
Zgodnie z art. -4 ust.
3 Rada Ministrów wydala 32-Psydiiatria.
rozporządzenie w sprawie sposobu organizowania i prowadzenia działalności w zakresie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym, które przewiduje powołanie Rady do Spraw Promocji Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej oraz możliwość organizowania wojewódzkich ośrodków poradnictwa i pomocy psychospołecznej przez wojewodów.
Celem drugiej grupy postanowień ustawy jest zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej i innych form pomocy niezbędnych dla życia w środowisku rodzinnym i społecznym (am. 2 pkt.
Z).
Przesłanką utworzenia tych norm była głównie trudna sytuacja lecznictwa psychiatrycznego i pomocy społecznej.
Szczegółowe przepisy przewidują mJn.
: 1.
Określenie nowoczesnego modelu opieki zdrowotnej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi, który stanowi, że wykonywana jest ona w ramach opieki podstawowej i specjalistycznej, a zwłaszcza psychiatrycznej-w formie pomocy doraźnej, ambulatoryjnej, dziennej, środowiskowej, szpitalnej oraz w domach pomocy społecznej (art.
5).
Zobowiązanie wojewodów do: po pierwsze-tworzenia (zgodnie z potrzebami wynikającymi z liczby i struktury społecznej ludności)i prowadzenia zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej w ramach docelowej sieci tych zakładów, określonej przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, po drugie-organizowania usług, domów pomocy społecznej i środowiskowych domów samopomocy zgodnie z docelową siecią opracowaną przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (art. ó).
Zgodnie z art.
55 Minister Zdrowia i Opieki Społecznej ogłosił komunikat o opracowaniu i opublikowaniu docelowej sieci publicznych zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej, a Minister Pracy i Polityki Socjalnej został zobowiązany do opracowania docelowej sieci domów pomocy społecznej dla osób psychicznie chorych oraz środowiskowych domów samopomocy.
Realizacja tych sieci ma nastąpić w ciągu 10 lat od wejścia w życie ustawy.
Organizowanie nauczania i specjalnego postępowania rewalidacyjna-wychowawczego dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo, min. w przedszkolach, szkołach, placówkach opiekuńczo-wychowawczych i ośrodkach rehabilitacyjna-wychowawczych (art.
7).
Organizowanie oparcia społecznego dla tych osób psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo, które mają poważne trudności w życiu codziennym, zwłaszcza w kształtowaniu swoich stosunków z otoczeniem, w zakresie zatrudnienia oraz w sprawach bytowych (art.
B).
Jedną z form oparcia społecznego są środowiskowe domy samopomocy (art.
9).
Udzielanie bezpłatnych świadczeń zdrowotnych osobom chorym psychicznie i upośledzonym umysłowo przez publiczne zakłady psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz zapewnienie im w szpitalu psychiatrycznym bezpłatnych leków, artykułów sanitarnych, pomieszczeń i wyżywienia (art. IO).
‘cłem trzeciej grupy postanowień ustawy jest ochrona praw obywatelskich osób z zaburzeniami psychicznymi przez wzmocnienie przestrzegania praw określonych w obowiązujących dotychczas ustawach oraz zapewnienie praw.
obywatelskich pacjentom poddawanym przymusowemu postępowaniu.
Przesłanką ustawowej ochrony był brak kompleksowej regulacji prawnej w tym zakresie, co prowadziło do naruszania praw pacjentów i nielegalnego stosowania jTZyTlUSU.
W celu pogłębienia ochrony praw pacjentów ustawa przewiduje: powtórzenie niektórych najczęściej łamanych przepisów zawartych w ustawie o zawodzie lekarza i ustawie o zakładach opieki zdrowotnej, nLm, zasady wydawania świadectw, orzeczeń lub opinii o stanie zdrowia, a także skierowań do szpitala psychiatrycznego wyłącznie na podstawie badania przeprowadzonego osobiście przez lekarza (art.
I 1)i zasady nieograniczonego kontaktu z osobami z zewnątrz (art. l 3 kwprowadzenie niektórych nowych norm dotyczących prawnego stosunku pacjent-lekarz, które są specyficzne dla lecznictwa psychiatrycznego, m. in. szczególnej ochrony tajemnicy zawodowej, zasady najmniejszej uciążliwości (art. IZ), zezwolenia na okresowy pobyt poza szpitalem (art. l 4), niepodporządkowaniazajęć rehabilitacyjnych celom gospodarczym (art.
I 5), określenia zgody pacjenta na użytek tej ustawy pojmowanej jako swobodny wybór czy decyzja osoby z zaburzeniami psychicznymi, która niezależnie od jej stanu psychicznego jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia w przystępny sposób przekazywanej informacji.
Koncepcja świadomej zgody (informel consen)ma podstawowe znaczenie w każdym dążeniu do zachowania indywidualnej autonomii (art. 3 pkt.
4).
W przypadku osób z zaburzeniami psychicznymi pojęcie to jest szczególnie doniosłe, gdyż w świetle art. 82 kodeksu cywilnego ważność świadczenia woli osoby z zaburzeniami psychicznymi mogłaby być poddana w wątpliwość.
Kwestionowanie zdolności do wyrażania świadomej zgody oparte jest na błędnym domniemaniu, że każda osoba z zaburzeniami psychicznymi znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyji i wyrażenie woli, co prowadzi do nieuzasadnionego ograniczenia autonomii tych osób.
Świadoma zgoda ma nie tylko znaczenie prawne, lecz powinna przyczyniać się także do poprawy opieki nad pacjentem w wyniku wymiany niezbędnych informacji, wzrostu partnerstwa, zaufania i szacunku w relacji pacjent-lekarz, oraz przez umożliwianie pacjentowi dokonywania wyboru i podejmowania decyzji, a zatem wzmocnienia jego kompetencji i umiejętności.
Świadoma zgoda ma być również jednym z warunków efektywności postępowania terapeutycznego, chociaż hipoteza ta nie została dotychczas bezspornie udowodniona.
Ocena zdolności pacjenta do wyrażania zgody i w szczególności stopnia rozumienia informacji i swobody podejmowania decyzji należy oczywiście do lekarza i dopiero w przypadku poważnych wątpliwości fakt ten odnotowuje się w dokumentacji medycznej, którą przedstawia się sędziemu wizytującemu szpital.
Logiczną konsekwencją świadomej zgody jest prawo do odmowy świadczeń zagwarantowane przez ustawę o zakładach opieki zdrowotnej.
Prawo to może być naruszone wyłącznie w stanie nagłości, w warunkach uzasadniających zastosowanie przymusu bezpośredniego bądź badania i przyjęcia do szpitala bez zgody.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego
- ustawa o ochronie zdrowia psychicznego a szkoła