Grupa może się składać z członków rodziny, ale terapia może przebiegać równolegle w dwóch grupach: w jednej uczestniczą pacjenci, w drugiej członkowie ich rodzin.
Cele terapii rodzinnej dotyczą przede wszystkim zmiany wzajemnych relacji członków rodziny, co sprzyja zmianom jednostki.
Zakłada się więc, że nie jedna osoba-pacjent-jest przedmiotem oddziaływania, lecz nieprawidłowa struktura rodziny oraz istniejące między jej członkami konflikty i zaburzenia komunikacji.
W tego typu grupach często stosuje się odgrywanie ról, spór konstruktywny, trening asenywności, techniki behawiora (OC.
Ważne jest, aby rodzina zaakceptowała wspólne spotkania, ponieważ są one dużym obciążeniem i wzbudzają początkowo niepokój i opór.
W czasie posiedzeń terapeuta poznaje układy, zależności, pełnione role-zwłaszcza znaczące, kozła ofiarnego”i, czarnej owcy”-i stara się wykorzystać tę wiedzę w kolejnych spotkaniach dla uwidocznienia jej członkom, rzeczywistości rodzinnej”Wydaje się, że terapia rodzinna i terapia grup jest skuteczniejsza niż indywidualna terapia u pacjentów w wieku dziecięcym i młodzieńczym, u chorych z psychozami w okresach remisji, u osób z jadłowstrętem psychicznym.
Wskazane jest ustalenie terminu zakończenia terapii rodzinnej przed jej rozpoczęciem i niezbyt długie jej trwanie (nie więcej niż 16-20 posiedzeń) .
Posiedzenia odbywają się początkowo raz w tygodniu, później raz na 2-3 tygodnie.
Inną odmianą psychoterapii grupowej jest psychodrama, która jest popularną metodą, kojarzącą myślenie, przeżywanie i działanie.
Uczestnicy grupy biorą udział w odgrywaniu scen, które mogą dotyczyć ich własnych problemów, tematów ogólnych lub mających znaczenie dla całej grupy, np.odtworzenie jej struktury.
Sceny mogą być strukturalizowane, uczestnicy mogą mieć zadanie odgrywania określonych ról, np.lekarza, pacjenta, nauczyciela, jednego z rodzicuwitp” lub prezentowania zachowania się w programowych sytuacjach, np.ubieganie się o pracę, kontrola biletów w tramwaju itp.
Sceny mogą być poświęcone odtwarzaniu fantazji, marzeń sennych, mogą dotyczyć konfliktów wewnątrz grupy, prezentacji wydarzeń z biografii uczestników, mogą być wynikiem spontanicznych pomysłów i propozycji uczestników.
Często w przebiegu dramy następuje zamiana ról, wystąpienie, alter-ego’ (np.za protagonistą staje jego sobowtór, głośno wypowiadając jego myśli i przeżywane emocje) , często jest stosowane, lustro”-członkowie grupy prezentują uczestnikowi, jak go postrzegają.
Terapeuci metody Gestalt używają technik zajmowania przez członka grupy, gorącego krzesła”i konfrontacji z terapeutą.
Zalaniem uczestnika jest wypowiedzenie swoich doznań i odczuć oraz fantazji, skupienie się na aktualnych przeżyciach, obejmujących zwłaszcza doznania cielesne, wywołanych czynnościami ruchowymi.
Wypowiedzi pacjenta powinny zawierać odpowiedzi na pytania: , co robisz, co czujesz, czego chcesz, czego unikasz, czego oczekujesz?
Może on także prowadzić rozmowę ze znaczącą osobą, może ją odegrać.
Istnieją także określone gry, które precyzują treść odgrywanych scen i dialogów prowadzonych przez pacjenta: dialogi między składowymi jego, ja”” wykonanie rundki”-wypowiedzi są skierowane po kolei do członków grupy”, ujawnienie sekretu”, “nie zakończonej sprawy”, jej wyolbrzymienia, stwierdzenia istniejących przeciwieństw itp.
Odgrywanie ról może być wykorzystywane do.
ukazania rozmaitych stanów, ja”i demonstrowania transakcji, typowych dla danego pacjenta.
Prezentacja wewnętrznych dialogów, marzeń sennych i wyobrażeń sprzyja analizie, skriptu”uczestnika grupy.
Terapeuci orientacji behawioralnej wykorzystują odgrywanie ról głównie dla treningu asenywnuści i kompetencji społecznych.
Wykorzystują pochwały lub wyrażanie dezaprobaty dla wzmocnienia pożądanych zachowań, ułatwiają ich nabywanie poprzez modelowanie.
Podczas treningu asertywności uczestnicy ćwiczą reakcje i pożądane zachowania w trudnych dla nich sytuacjach, wymagających przeciwstawienia się i wypowiedzenia swoich żądań wobec innych (np.sąsiad zbytnio hałasuje, współpasażer żąda zamknięcia okna) , nawiązania kontaktu lub przezwyciężenia obawy przed doznaniem niepowodzenia.
Pacjenci, zależnie od potrzeb, ćwiczą również głośne wypowiadanie się, przyjmowanie określonej postawy ciała i wyrazu mimicznego, okazywanie serdeczności i czułości, pewności siebie itp.
Trening umiejętności społecznych wykorzystuje również demonstrowanie pacjentom filmów i nagrań audiowizualnych, prezentujących pożądane zachowania, stawianie ocen i dostarczanie innych informacji zwrotnych, odrabianie i sprawdzanie zadań domowych, prowadzenie dzienników itp.
W grupach poznawczych uczestnicy otrzymują informacje dotyczące tego, jak inni postrzegają istotę ich problemów, zadanie samodzielnego określenia ich charakteru, np.przez samoobserwację, oraz następnie kreślenie celów terapii dla każdego pacjenta i osiąganie ich przez ćwiczenie określonych sekwencji zachowania się.
Techniki oddziałujące przede wszystkim na stan świadomości pacjenta i funkcje fizjologiczne poszczególnych układów i narządów mogą być stosowane w kontekście grupowym.
Wśród nich techniki bioenergetyczne (Łowem dążą do osiągnięcia rozluźnienia mięśni, ustalenia obszarów “zablokowanych”przez istnienie tzw.obręczy, do uzyskania prawidłowego sposobu i rytmu oddychania, ćwiczenie właściwej postawy ciała, umiejętności poruszania się.
Bardziej rozpowszechnioną i podbudowaną badaniami empirycznymi metodą jest trening autogenny (Schultz) .
Metoda ta łączy autosugestię w stanie zawężonej świadomości z ćwiczeniami regulacji funkcji cielesnych i wegetatywnych.
Cykl ćwiczeń rozpoczyna się od skupienia uwagi na wyobrażeniach stanu spokoju i odprężenia, następnie powtarzania w myślach formuł słownych dotyczących odczuwania ciężaru w kończynach, następnie w innych częściach ciała (wynikiem tego ćwiczenia jest uzyskanie rozluźnienia mięśni) , następnie formuły dotyczą odczuwania ciepła w kolejnych obszarach ciała, zwolnienia czynności serca i oddychania oraz innych zmian w stanie organizmu.
Ćwiczenia należy powtarzać 2 razy dziennie, początkowo trwają one kilka minut, w miarę występowania poszczególnych zmian dodaje się stopniowo kolejne formuły słowne, wtedy czas ćwiczenia przedłuża się dz 30-25 minut.
Opanowanie całego zestawu ćwiczeń trwa zwykle 3-4 miesiące.
W następnym etapie ćwiczeń można do powtarzanych formuł słownych dodawać bardziej specyficzne, np.alkohol jest mi obojętny inną odmianą odprężającej techniki jest postępująca relaksacja Jocobsona.
Odrzuca ona techniki hipnotyczne lub autosugestywne i utrzymuje, że zalecana przez niego metoda oznacza uczenie się rozluźnienia dowolnych mięśni.
Ćwiczenia obejmują napinanie i rozluźnianie mięśni dłoni, następnie ręki, mięśni stóp.
i kończyn dolnych, żwaczy, gałek ocznych, powiek itp.
Proces nauczania i opanowywania umiejętności dowolnego rozluźnienia poszczególnych mięśni trwa kilka tygodni, wymaga jednak codziennych systematycznych ćwiczeń.
Zmieniony stan świadomości, przy jednoczesnym pełnym rozluźnieniu mięśni i obniżonym poziomie funkcji wegetatywnych, został wykorzystany przez behawiorystów lu wygaszenia reakcji lękowych, w tym fobii (desensytyzacja) .
Po sporządzeniu hierarchii bodźców lękotwórczych, pacjent ćwiczy w stanie relaksacji wyobrażanie sobie poszczególnych bodźców i sytuacji.
Rozpoczyna od najmniej lęknwórczych, po wygaśnięciu lękowych reakcji z ich komponentami somatyczna-wegetatywnymi przechodzi du wyobrażania sobie kolejnych w hierarchii bodźców lękotwórczych.
Taka konfrontacja pacjenta z trudnymi bodzcami i sytuacjami w wrrc jest następnie kontynuowana w uivo, gdy zderza się on z nimi w działaniu, początkowo w towarzystwie osób udzielających pacjentowi wsparcia, później ćwiczy on zachowania w tych sytuacjach samodzielnie.
Również oddziaływanie za pomocą słownych sugestii w stanach hipnotycznych może być stosowane w grupie.
Jest to zwłaszcza celowe wówczas, gdy cele formułowane przez terapeutuw mają identyczny charakter dla wszystkich pacjentuwuczestniczących w seansie (np.u pacjentów z uzależnieniem alkoholowym, z zaburzeniami snu itp) .
Obecność innych osób i obserwowanie uczestników, u których występują sugerowane zmiany, sprzyja łatwiejszemu wchodzeniu w różnej głębokości stany hipnotyczne wszystkich uczestników grupy.
Inne formy ćwiczeń zmiany stanu świadomości oraz stanu układu mięśniowu-ruchowego i funkcji wegetatywnych są zawarte w metodach joga i medytacyjnych.
Łączą one je na ogół z mistycznymi, transcendentalnymi przeżyciami i doznaniami.
W grupach ruchowych, tanecznych, rytmicznych, gimnastycznych itp.aktywność uczestników jest strukturalizowana i kierowana przez terapeutów, ich cele są również formułowane rozmaicie-zarówno jako zwiększenie sprawności cielesnych, jak i osiągnięcie korzyści psychologicznych oraz zwiększenie umiejętności społecznych.
Aktywność uczestników ma bardziej spontaniczny charakter w grupach, w których terapeuci umożliwiają pacjentom wypowiedzenie się przez twórczość artystyczną-rysowanie, malowanie, rzeźbienie, słuchanie i uprawianie muzyki.
We wszystkich grupach tego typu realizowane czynności mogą być wykorzystane jako materiał dla pracy psychoterapeutycznej, zwłaszcza że zwiększają wrażliwość, poszerzają zakres przeżyć, umożliwiają odreagowanie oraz komunikowanie się itp.
Grupy i zajęcia socjoterapeutyczne (wieczorki z grami i tańcami, wycieczki wspólne zwiedzanie muzeów, chodzenie do teatru lub kina, oglądanie przezroczy, inscenizacja za pomocą kukiełek, praca z książkami, redagowanie gazetek, kronik itp) stanowią niezbędne uzupełnienie pracy psychoterapeutycznej w wąskim znaczeniu.
Optymalną formą pracy socjoterapeuiycznej jest społeczność lecznicza.
tli.