Choroba afektywna dwubiegunowa.
Dla profilaktyki choroby afektywnej dwubiegunowej stosuje się leki ncrmnymiczne (muld-stabilizing drugs) , takie jak sole litu, karbamazepina oraz pochodne kwasu walproinowegu.
Często jako leki pomocnicze używane są również leki neuroleptyczne.
Wskazanie do rzzpcczęcia farmakologicznej profilaktyki stanowi przebycie dwóch faz afektywnych (w tym cc najmniej jednej fazy maniakalnej) .
Ponieważ ryzyko nawrotu w chorobie afektywnej dwubiegunowej jest praktycznie stuprocentowe, celowe może być nawet rozważenie podjęcia takich działań profilaktycznych po pierwszej fazie maniakalnej, zwłaszcza jeżeli chory deklaruje chęć współpracy w tym względzie.
Podobne wskazania co do profilaktyki farmakologicznej dotyczą również psychozy schizoafektywnej o przebiegu dwubiegunowym.
Sole litu.
Długotrwale podawanie soli litu stanowiło pierwszy w historii sposób farmakologicznej profilaktyki chorób afektywnych i la dziś jest postępowaniem z wyboru dla profilaktyki choroby afektywnej dwubiegunowej.
Bezwzględne przeciwwskazania do długnrwadej kuracji litem stanowią: niewydolność nerek, niedoczynność gruczołu tarczowego, niewydolność krążenia oraz zaburzenia przemiany wodna-mineralnej.
Przeciwwskazania względne obejmują łuszczycę oraz ciężkie organiczne choroby o, u n.
Przed rozpoczęciem podawania litu należy wykonać badania morfologii krwi, badanie moczu, badania biochemiczne (glukoza, cholesterol, mocznik, kreatynina, elektrolity) , badania hormonów tarczycy, badanie EKG.
Podawanie soli litu można rozpocząć w okresie wyrównanego stanu.
psychicznego, lecz częściej ma to miejsce podczas fazy chorobowej.
Lit może spełniać wówczas rolę środka potencjalizującego działanie terapeutyczne leków neuroleptycznych w manii i leków przeciwdepresyjnych w depresji.
Lit podaje się doustnie w postaci soli, najczęściej węglanu litowego (polski preparat Lithium carbonicum, tabletki po 250 mg) .
Aktywny farmakologicznie jest jon litu, który wchłania się całkowicie w przewodzie pokarmowym, nie wiąże się z białkami osocza, nie ulega metabolizmowi w wątrobie i jest wydalany przez nerki.
Najważniejszym czynnikiem związanym z wydalaniem litu z organizmu jest jego klirens nerkowy.
Podawanie litu powinno odbywać się przy kontrolowaniu jego stężenia w surowicy.
Dla celów profilaktycznych zaleca się utrzymanie stężenia litu w granicach 0, 5-0.8 mmol/1.
U większości chorych osiąga się je, podając węglan litu w dawce 500-1500 mg/dobę.
Najczęstsze obj a wy u bo c z ne, występujące w początkowym okresie stosowania soli litu, to nudności, biegunka i uczucie słabości mięśniowej.
W dalszym okresie podawania leku często pojawia się wielomocz i wzmożone pragnienie, które można zmniejszyć redukując dawki litu, a także drżenie rąk, które łagodzi podawanie leków beta-adrenolitycznych (np.propranololu) i osłabienie czynności tarczycy, które koryguje się przez substytucję małymi dawkami tyroksyny.
Inne objawy uboczne to przyrost masy ciała, zaburzenia pokarmowe, zmiany skórne.
W sporadycznych przypadkach występują skargi na osłabienie sprawności intelektualnej i emocjonalnej, senność, bóle i zawroty głowy.
Niekiedy objawy uboczne o znacznym nasileniu mogą stanowić przyczynę zaprzestania podawania litu.
Przy stężeniu litu dochodzącym du 2 mmol/I pojawiają się objawy zatruci a i i te m.
Powodem tego może być zmniejszenie nerkowego klirensu litu na skutek m in.odwodnienia, utraty sodu, niewydolności nerek, niewydolności krążenia.
Zwiastunami zatrucia są objawy neurnoksyczne (senność, ataksja, dyzartria, drżenie) oraz pokarmowe (wymioty, biegunki) .
W okresie rozwiniętego zatrucia występują zaburzenia świadomości (mzzr, śpiączka) , objawy neurologiczne (mioklonie, drgawki, odruchy patologiczne) , objawy niewydolności krążenia i nerek.
Pojawienie się objawów prudromalnych stanowi bezwzględne wskazanie do odstawienia litu i spowodowania przyspieszenia jego wydalania z zrganizmunajlepiej za pomocą dożylnych wlewów fizjologicznego roztworu NaCl.
Stan zatrucia wymaga leczenia w ośrodku zatruć, niekiedy celowe jest wykonanie hemodializy.
U około 40-50%pacjentów z chorobami afektywnymi, którzy dostają lit, nie dochodzi do nawrotów faz chorobowych przez wiele lat.
U około/chorych, którym podaje się sole litu, nawroty choroby pojawiają się, ale zwykle są rzadsze, mają słabsze nasilenie niż przed okresem stosowania litu i zwykle można je leczyć w warunkach ambulatoryjnych.
Najlepsze profilaktyczne działanie litu w chorobie afektywnej dwubiegunowej występuje w, klasycznych”postaciach choroby, tj.przebiegających ze średnią częsrzścią faz, umiarkowanym nasileniem, czystych”objawów afektywnych, brakiem czynników sytuacyjnych wyzwalających fazę chzrobową oraz dobrym jakościowo okresem remisji.
U takich chorych często występują cyklotymiczne cechy osobowości, jak również obciążenie dziedziczne chorobą afektywną dwubiegunową.
Stwierdzono także, że profilaktyczne działanie soli litu jest lepsze u chorych, u których epizody chorobowe występują w sekwencji mania-depresja, niż u pacjentów z kolejnością depresja-mania.
Gorsze jest natomiast działanie profilaktyczne litu w postaci choroby afektywnej dwu.
biegunowej z częstymi fazami oraz z częstymi hospitalizacjami przed rozpoczęciem kuracji, jak również u chorych mających tendencję do nadużywania alkoholu i innych środków uzależniających.
Grupa chorych, u których podawanie litu nie powoduje istotnych zmian w przebiegu cheruby, a niekiedy nawet może go pogorszyć, zwana, lithium nunresponders”, stanowi okuło 20%leczonych.
W przypadku nieskuteczności leczenia litem lub wystąpienia objawćw ubocznych, uniemożliwiających kontynuowanie kuracji, konieczna jest zmiana na inny lek nurmotymiczny lub dołączenie dodatkowego leku.
U większości chorych profilaktyczne działanie litu utrzymuje się przez cały czas jego stosowania.
Ul niektórych osób jednak profilaktyczne działanie litu może ulec pogorszeniu po początkowych kilku latach bez nawrotuw choroby.
Odstawienie litu zwiększa ryzyko nawrotów choroby afektywnej, jak również ryzyko popełnienia samobójstwa.
Jest ono największe w pierwszych miesiącach po odstawieniu litu tu 50%chorych w tym okresie występują nawroty) i nie zależy od czasu trwania uprzedniej terapii litem.
Chorzy, u których wystąpią nawroty po odstawieniu litu, mogą wykazywać również słaby efekt kliniczny litu po jego ponownym zastosowaniu.
Może to wskazywać, że w chorobie afektywnej dwubiegunowej, zwłaszcza w jej cięższych postaciach, należy profilaktykę farmakologiczną prowadzić w sposób bezterminowy.
W naszym kraju zwiększa się liczba chorych, u których skuteczną profilaktykę litem prowadzi się przez ponad ZO-letni okres.
Z ostatnich badań epidemiologicznych wynika, że umieralność chorych dostającychdlugztrwale lit w celach profilaktycznych jest zbliżona do umieralności stwierdzanej w populacji ogólnej, a istotnie niższa niż chorych z zaburzeniami afektywnymi, nie podlanych farmakologicznej profilaktyce.
Istotny wpływ na umieralność zaznacza się u chorych, którzy dostają lit przez okres et najmniej dwóch lat.
Największy wpływ na zmniejszenie umieralności osób z chorobami afektywnymi ma niewątpliwie zapobieganie przez lit zachowaniom samobójczym.
Do osób zaangażowanych w prowadzenie kuracji profilaktycznej solarni litu (lekarzy, pielęgniarek, pacjentów oraz ich rodzin) adresowana jest książka Lzczemelirem cAnW yeAhwmcW, napisana przez wybitnego specjalistę, duńskiego psychiatrę, prof.
Mogensa Schou, dostępna ostatnio również w naszym kraju.
Karbamazepina i pochodne kwasu walproinowego.
Karbamazepina uważana jest obecnie za główny, alternatywny w stosunku do litu, lek dla profilaktyki choroby afektywnej dwubiegunowej.
O zastosowaniu karbamazepiny należy myśleć wtedy, gdy działanie profilaktyczne litu jest niezadowalające Oithium-nonrespcnders) lub gdy w trakcie stosowania litu występują niepożądane somatyczne objawy uboczne.
Karbamazepinę można zastosować wtedy jako jedyny lek (munnerapia) lub dodać do kuracji litem.
U niektórych osób można rozważyć zastosowanie karbamazepiny już jako tzw.leku pierwszegz rzutu w celach profilaktycznych.
Dotyczy tz chzrych, u których występują cechy atypowości obrazu lub przebiegu choroby, związane np.z patologią, organiczną” (nLm, zaburzenia czynności płata skroniowego, psychoza schizcafektywna) .
Można również rozważyć zastosowanie karbamazepiny u osćb z tendencją do nadużywania alkoholu lub ze współistniejącymi zaburzeniami osobowości.
Przeciwwskazania do podawania karbamazepiny obejmują ciężkie schorzenia wątroby, serca i układu krwiotwórczego.
Przed rozpzczęciem podawania karbamazepinynależy wykonać badania morfologii krwi z rozmazem i oznaczeniem liczby uombocytćw, badania czynności wątroby, badanie elektrolitćw, badanie EKG.
Dawka dobowa karbamazepiny, używana dla celów profilaktyki nawrotów chorób afektywnych, powinna zapewniać stężenie karbamazepiny w surowicy w granicach 4-8 mg/1.
U większości chorych uzyskuje się to podając 600 mg karbamazepinyna dobę w ciągu pierwszego tygodnia (zwiększając stopniowo w pierwszych dniach) i 800 mg od drugiego tygodnia.
Objawy uboczne w przebiegu leczenia karbamazepiną można podzielić na objawy związane z wysokim stężeniem leku (objawy neurnoksyczne, pokarmowe i krążeniowe) oraz objawy wynikające z nadwrażliwości na lek, dotyczące układu krwiotwórczego (leukopenia, trombopenia) , skóry, układu odpornościowego i wątroby.
Niektóre z nich mogą być przyczyną odstawienia leku.
W trakcie długotrwałego stosowania karbamazepiny celowa jest okresowa kontrola obrazu krwi.
Połączona kuracja litem i karbamazepiną przynosi znacznie lepsze wyniki profilaktyczne, niż podawanie jednego z tych leków.
Przy jednoczesnym stosowaniu owych dwóch leków następuje reż osłabienie niektórych objawów ubocznych, np.zmniejszenie ryzyka neuuupenii związanej ze stosowaniem karbamazepinyoraz zmniejszenie poliurii wywołanej litem.
Może natomiast dojść do zwiększenia objawów neurorcksycznych.
Kuracja skojarzona zalecana jest również w ciężkich pustaciach choroby, np.z częstą zmianą faz.
Wskazania do profilaktycznego leczenia pochodnymi kwasu wa (promowego zarówno w postaci monoterapii, jak i w połączeniu są podobne jak przy stosowaniu karbamazepiny.
Długotrwałe stosowanie tych leków, zwłaszcza dla profilaktyki choroby afektywnej dwubiegunowej i choroby schizoafektywnej ze stanami maniakalnymi o znacznym nasileniu, jest jeszcze w naszym kraju mało rozpowszechnione, mimo że wiele doniesień wskazuje na dobre efekty takiego postępowania.
Spośród objawów ubocznych stosowania pochodnych kwasu wal promowego częściej niż w przypadku stosowania karbamazepiny występują objawy hepatotoksyczne uraz wypadanie włosów.
Leki neuroleptyczne.
W profilaktyce choroby afektywnej dwubiegunowej i choroby schizoafektywnej często stosowane są leki neuroleptyczne, głównie jako uzupełnienie leków normotymicznych.
Dotyczy tu pacjentów, u których w przebiegu choroby występują stany znacznego pobudzenia lub/i objawy psychotyczne.
Najczęściej używane są neuroleptyki w postaci preparatów o przedłużonym działaniu (haloperydol, flufenazyna, zuklopentyksol) lub neuroleptyki doustne o działaniu sedatywnym (tinydazyna, perazyna) .
W ostatnich latach stwierdzono korzystne działanie profilaktyczne klozapiny, stosowanej zarówno w skojarzeniu z lekami nurmotymicznymi, jak rćwnież jaku monoterapia, w ciężkich postaciach choroby afektywnej dwubiegunowej oraz choroby schizoafektywnej.
Terapia klozapiną wymaga systematycznej kontroli obrazu krwi.
Podawanie łączne klozapiny i soli litu może zmniejszać ryzyku niekorzystnego działania klozapiny na układ krwiotwórczy.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- piczka farmakologiczna
- tynidazyna
- rola pielegniarki przy chorobie afektywnej dwubiegunowej