Podstawowym sposobem ustalenia rozpoznania jest rozmowa, która powinna dostarczyć jak najwięcej informacji na temat dolegliwości, objawów i cierpień pacjenta, okoliczności, w których występują i się nasilają, dotychczasowego przebiegu zaburzeń, aktualnej sytuacji pacjenta.
Ważne jest uzyskanie szczegółowego wywiadu dotyczącego dzieciństwa, rodziny, szkoły, pracy, życia uczuciowego i seksualnego, małżeństwa, relacji z innymi ludźmi:nader istotne jest, jak pacjent postrzega siebie oraz swoje trudności i problemy, o czym marzy, do czego dąży, co pragnie zmienić w sobie i w swoim życiu.
Czasem nie mniej ważne informacje można uzyskać odczytując to, co pacjent stara się zbagatelizzwać, o czym wspomina jakby mimochodem lub zaprzeczając, że ma to znaczenie.
Wiele przekazuje on również mimiką, postawą ciała, intonacją, reakcjami wegetatywnymi, ruchowymi, całym swoim zachowaniem.
Dla rozpoznania ważne jest także, jakie uczucia wzbudzają w szbie uczestnicy procesu wzajemnej komunikacji i interakcji, co potrafią sobie przekazać i nazwać, co przeszkadza w nawiązaniu kontaktu i utrudnia powstanie empatii i zrozumienia u lekarza.
Jest to isrztne, ponieważ w ten sposób wzorce zaburzonych, nerwicowych”relacji pacjenta z ludźmi ujawniają się czytelnie.
Ułatwia to lekarzowi trafne zrozumienie przekazywangych mu informacji oraz dostrzeżenie związku między problemami i konfliktami pacjenta, a jego stylem interakcji z ludźmi, sygnalizuje mu możliwe trudności i problemy, które mogą powstać w psychoterapii.
Często na tej podstawie można sformułować pozytywne rozpoznanie, stwierdzając nerwicowy charakter przeżywania, postrzegania i zachowania pacjenta.
Nie oznacza tu naturalnie, że lekarz nie powinien przeprowadzić diagnostyki różnicowej i że nie należy korzystać, oprócz obowiązkowego badania somatycznego i neurologicznego, z rozmaitych badań dodatkowych u poszczególnych pacjentów.
Pomocne jest, aby po ustaleniu rozpzznania, które-oprócz określenia zespołu psychopatologicznego-powinno zawierać charakterystykę psychologiczną pacjenta, opis indywidualnych mechanizmów etioparogenetycznych oraz ocenę jego możliwości, umiejętności i motywacji do wyzdrowienia i współpracy z terapeutą, nakreślić plan i sposób realizacji proponowanej terapii.