Nlerwice są zaburzeniami, na powstanie których składa się działanie czynników biologicznych, społeczno-kulturowych i psychologicznych.
Do najistotniejszych sytuacji, które wyzwalają objawy i dolegliwości, zalicza się wymagania otoczenia, obciążenia życiowe i trudności w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych przewyższających możliwości przystosowawcze jednostki.
Możliwości te zależą z kolei od wielu czynników, z których najważniejszymi są cechy osobowości przedchorobowej.
Wśród czynników kształtujących osobowość należy wymienić uwarunkowania genetyczne, których współudział w kształtowaniu cech lękowych i obsesyjnych wydaje się być znaczący.
Same czynniki genetyczne nie decydują jednak o powstawaniu nerwic, dopiero we współdziałaniu z czynnikami fizycznymi, psychospołecznymi i kulturowymi przyczyniają się do ich genezy.
Odnosi się to także do takich czynników, jak konstytucja, cechy temperamentu, labilność układu nerwowego, płeć(wyższy wskaźnik rozpowszechnienia nerwic wśród kobiet próbuje się niekiedy tłumaczyć większą emocjonalnością, wpływami hormonalnymi itp).
Za rolą uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego przemawiają także dodatnie zależności pomiędzy patologią ciąży i porodu a występowaniem zaburzeń nerwicowych.
Widocznie czynniki genetyczna-konstytucjonalne i działanie czynników patogennych w czasie ciąży i porodu stwarzają podłoże, które wpływa na powstanie mniejszej odporności i większej gotowości do zareagowania na obiektywnie, a zwłaszcza subiektywnie trudne sytuacje zaburzeniami.
U tych jednostek, u których we wczesnym dzieciństwie stwierdza się działanie licznych czynników patogennych, szczególnie rodzinnych, można się spodziewać, że-na skutek uczenia społecznego i procesów warunkowania-będą się kształ.
tować nieprawidłowe cechy osobowości i nieadekwatne postawy.
Wśród cech tych najczęściej wymienia się:bierność, zależność od innych, uległość, niepewność, wrażliwość, zmienność, egocentryzm, płytkość uczuciowa, sztywność, agresywność, dominacja.
Cechy te same w sobie, szczególnie pojedyncze, nie stanowią patologii, jednak, tworząc określone konfiguracje, zwiększają prawdopodobieństwo występowania bardziej licznych i różnorodnych trudnych sytuacji i konfliktów.
Nieprzypadkowo więc opisuje się najczęściej pacjentów nerwicowych jako charakteryzujących się podwyższonym poziomem niepokoju, niskim progiem frustracji, zawyżonymi aspiracjami, skupieniem na sobie, mających poczucie niższej wartości, inności i krzywdy oraz żalu do innych.
Podkreśla się także niekiedy niechęć do samoanalizy, nadmierny opór przeciwko postrzeganiu siebie oczyma innych, dążenie do uzyskiwania uczuć pozytywnych i pomocy od innych bez zauważania ich potrzeb, trudności w nawiązywaniu z nimi stosunków pannerskich i porozumiewaniu się.
Podwyższony poziom lęku sprzyja nastawieniu się i stałemu oczekiwaniu na zagrażające niebezpieczeństwa oraz przyczynia się do ograniczenia możliwości rozwiązywania sytuacji problemowych i do podejmowania decyzji czy dokonywania wyboru właściwych strategii postępowania(, ograniczona swoboda nerwicowa’).
Łatwość występowania stanów zawodu, frustracji wiąże się często z przewagą uczuć gniewu i złości oraz z zachowaniami agresywnymi.
Nieadekwamośćaspiracji może się przyczyniać do powstawania niedostatecznej lub nadmiernej motywacji do osiągania nierealistycznych celów.
Konflikty wewnętrzne-uświadomione lub nieuświadomwne-sprowadzają się najczęściej do zderzenia dążeń jednostki z możliwościami ich realizacji, sprzeczności między obowiązkami a potrzebami, a także pragnieniami a normami etycznymi(, chcę, ale inni nie pozwalają”, , chcę, ale nie mogę”, , chcę, ale nie powinienem”).
Rozpowszechnione są pojęcia, urazy psychiczne”, , wydarzenia życiowe”i zaburzenia związane ze stresem, którymi określa się czynniki wyzwalające zaburzenia nerwicowe.
Mają one dla ludzi znaczenie straty kogoś bliskiego czy czegoś ważnego, doznania niepowodzenia przy próbie osiągnięcia ważnego celu, powstania zagrożenia dla zdrowia i samopoczucia, dla samooceny, zdolności do wywiązywania się z zadań i obowiązków, stosunków z innymi ludźmi, a takie znaczenie braku znaczących sprawności, umiejętności i możliwości.
Istotne konsekwencje przeżycia tego typu wydarzeń i sytuacji wiążą się z tym, czy jednostka przewiduje, że nie będzie mogła sobie z nimi poradzić.
Wtedy reaguje na ogół nasilonym lękiem lub obniżeniem nastroju, gdy postrzega je jako nieodwracalne w skutkach i niezasłużone-jako kary-buntem z gniewem i żalem, pćżniej rezygnacją.
Postawa rezygnacji jest jednym z czynnikćw utrwalających zaburzenia:innym ważnym czynnikiem jest postawa bierności, związana na ogół z tym, że choroba dostarcza pewnej ulgi, a nawet korzyści, szczególnie wtedy, gdy stanzwi pewne rozwiązanie trudnej sytuacji.
Reakcje unikania mogą więc niekiedy zmniejszyć cierpienia pacjenta, pełnienie zaś roli chorego może dostarczyć pewnych satysfakcji, stąd zaburzenia nerwicowe mogą podtrzymywać istnienie objawów oraz zachowań nerwicowych i na zasadzie błędnego kuła je utrwalać.
Wzajemne oddziaływanie czynników predysponujących, wyzwalających i utrwalających określa w du.
żel mierze zarówno wystąpienie, przebieg i zejście nerwic, jak i prawdopodobnie jej postać.
Próby ujęcia znaczenia wymienionych faktów i sytuacji w określonych, koncepcjach teoretycznych doprowadziły do wykrystalizowania się trzech podsawowychteorii etiopatogenezy zaburzeń nerwicowych:psychoanalitycznych i psychodynamicznych, uczenia się, poznawczych.
W pierwszych-w genezie nerwic podkreśla się rolę nieświadomych wewnątrzpsychicznych konfliktów, podstawowych, które nie zostały rozwiązane w dzieciństwie.
Teorie uczenia ujmują nerwicowe objawy jako wyuczone reakcje mogące zmniejszyć lęk lub stanowiące jego przejawy, przy czym reakcje te powstają na drodze modelowania i naśladownictwa lub warunkowania klasycznego i instrumentalnego.
W teoriach poznawczych kładzie się nacisk na sposób postrzegania i oceny zjawisk i faktów oraz powstające w związku z tym emocje, a także zdolności i umiejętności rozwiązywania powstałych problemów.
Przypisują one istotną rolę, znaczenia osobistego”, które jednostka nadaje postrzeganym i ocenianym zjawi skom*jak wyjaśnia związek przyczynowo-skutkowy między nimi, jak postrzega własne możliwości kształtowania przebiegu wypadków.
Nieadekwatne rozumienie i poznanie tych procesów przyczynia się do zwiększenia negatywnych emocji i niewłaściwych decyji oraz nieskutecznych zachowań jednostki, co z kolei zwiększa liczbę występujących sytuacji, stresowych”oraz zaostrzenie się nerwicowych zaburzeń.