Zainteresowanie genetyczną predyspozycją do wystąpienia chorób i zaburzeń psychicznych tradycyjnie dotyczyło chorób afektywnych oraz schizofrenii.
Do lat. osiemdziesiątych naszego stulecia większość dowodów dotyczących genetycznej predyspozycji do tych chorób uzyskano na podstawie badań klinicznych.
Są to: 1.
Badania rodzin-porównujące częstość występowania danej choroby w rodzinach osób chorych i rodzinach osób zdrowych: 2.
Badania bliźniąt-porównujące zgodność zachorowania na daną chorobę między bliźniętami jedno-i dwuja (owymi: 3.
Badania adopcyjne-porównujące ryzyko zachorowania na daną chorobę u dzieci adoptowanych i wychowywanych przez rodzicuw niebiologicznychoraz dzieci rodziców biologicznych (rozróżnienie czynników biologicznych i środowiskowych) .
W przypadku udziału czynników genetycznych w określonej chorobie ryzyko zachorowania dla danej osoby jest tym większe, im bliżej jest ona spokrewniona z osobą chorą.
Jedyne zjawisko, jakie wykazano za pomocą metody klinicznego badania sprzężeń genetycznych, to stwierdzenie w niektórych rodzinach sprzężenia dziedziczenia choroby afektywnej dwubiegunowej z dziedziczeniem ślepoty na barwy, związanym z chromosomem X.
Wprowadzenie metod biologii molekularnej w latach osiemdziesiątych do badania dziedziczenia zaburzeń psychicznych daje możliwości określenia bliższego związku między zachorowaniem a zmianą w obrębie genotypu, a w konsekwencji identyfikacji genów odpowiedzialnych za predyspozycję do choroby.
Genetyka molekularna stosuje w tym zakresie dwie metody.
Pierwszą z nich jest przeszukiwanie całego genomu (positional ciemny) , mając do dyspozycji markeryDNA odcinków poszczególnych chromosomów.
Jeżeli dane zaburzenie psychiczne wykazuje sprzężenie z określonym markerem DNA, oznacza to, że gen, który je determinuje, znajduje się w odcinku chromosomu odpowiadającemu danemu markerowi.
Identyfikacja genu może być jednak trudna, ponieważ dany odcinek zawiera zwykle kilkaset różnych genów.
Drugą metodą jest zaproponowanie określonego genu (candidate gene) o znanej lokalizacji (np.genu dla danego receptura dopaminergicznego czy serotonmergicznego) i badanie związku między zmianą w zakresie tego genu a występowaniem danej choroby.
Najczęściej porównuje się częstość występowania określonych wleli danego genu w grupie osób chorych i zdrowych.
Wstępne wyniki tych badań wskazują, że w większości chorób psychicznych dziedziczenie ma charakter poligeniczny, czyli że do zachorowania wymagana jest interakcja wielu genów, zarówno między sobą, jak i z czynnikami środowiskowymi.
W chorobach afektywnych udział czynników genetycznych jest znaczny, a w niektórych badaniach zgodność zachorowania na chorobę afektywną dwubiegunową wśród bliźniąt jednojajowych sięga 80% (tj.tylko 306 przypada na czynniki niegenetyczne) .
W końcu lat osiemdziesiątych wyniki badań metodą sprzężeń DNIA, prowadzonych na populacji Amiszuw w stanie Pensylwania, wykazały związek między występowaniem choroby afektywnej dwubiegunowej a odcinkiem krótkiego ramienia chromosomu i I.
Późniejsze badania prowadzone na innych populacjach zjawiska tego jednak nie potwierdziły.
Ostatnie badania genetyki molekularnej potwierdzają możliwość związku podatności zachorowania na chorobę afektywną z chromosomem X, co stanowi potwierdzenie wspomnianych już badań klinicznych.
Wykazano, że mają również znaczenie chromosomy 4, 18 i 21, jak też chromosomy 6, 13 i 15.
W badaniach typu, candidate. gene”stwierdzono związek między zachorowaniem na depresję a genami kodującymi transpomer serotoniny (5-HIT) oraz receptor dopaminergiczny D. (DJR) . Związek z genem kodującym 5-HIT stwierdzono również w przypadku zaburzeń lękowych, co może świadczyć o możliwości istnienia u niektórych osób wspólnej predyspozycji do zaburzeń depresyjnych i lękowych.
Na podstawie badań kliniczna-rodzinnych schizofrenii uważa się, że czynniki genetyczne determinują tę chorobę w około 5 O%.
Wyniki dotychczasowych badań metodami genetyki molekularnej wskazują, że geny podatności na schizofrenię znajdują się w niektórych regionach chromosomów 6, 8 i 32.
Sprzężenie genetyczne między predyspozycją do schizofrenii a chromosomem 6 może dotyczyć miejsc związanych z układem HLA genów zgodności tkankowej.
W badaniach określonych genów, wykonanych na dużej populacji, stwierdzono związek między zachorowaniem na schizofrenię a genem dla receptora serotonino wego 5-HT..
W ostatnich latach uzyskano interesujące wyniki w badaniach genetyki uzależnień.
Wstępne wyniki zakrojonego na szeroką skalę projektu COGA (Collaborative Study on Genetics of Alcoholism) wskazują na związek podatności do uzależnienia alkoholowego z regionami chromosomów 1, 4, 7 i 16.
We wskazanym regionie chromosomu 4 zawarty jest m in.gen kodujący aktywność dehydrogenazy alkoholowej.
W innych badaniach stwierdzono możliwość związku między uzależnieniem alkoholowym, zwłaszcza jego ciężkimi postaciami, a genem kodującym receptor dopaminowy Dy OJDFJWynikinajnowszych prac zdają się wskazywać na możliwość związku między predyspozycją do różnych uzależnień a genami kodującymi zarówno receptory dopaminowe, jak i również transporter tego neuroprzekażnika.
Sugeruje się również taki związek z genem kodującym receptor kanabinoidowy.
Ostatnie lata przyniosły istotne osiągnięcia w zakresie genetyki chorób neurodegeneracyjnych, stanowiących, ze względu na występowanie w nich zaburzeń psychicznych, również przedmiot zainteresowania psychiatrii.
Zidentyfikowano gen choroby Huntngtona (gen autosomalny dominujący, zlokalizowany na chromosomie 4) .
Określono również umiejscowienie czterech genów związanych z chorobą Alzheimera.
Są to: gen dla białka prekursora amyloidu na chromosomie 21, gen dla apolipoproteiny E na chromosomie 19 oraz gen dla preseniliny I (chromosom 14) i preseniliny 2 (chromosom I) .
Prawdopodobnie działanie wszystkich tych genów przyczynia się do zwiększonego odkładania białka amyloidowego w mózgu chorych.
Obecność allelu 84 apolipoproteiny E zwiększa ryzyko wczesnego wystąpienia choroby i jej ciężkiego przebiegu.
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- badania adopcyjne genetyka zachowania
- dziedziczenie zaburzeń psychicznych
- amazon
- predyspozycje do zaburzen psychicznych
- psychologia gentyczna
- uwarunkowania genetyczne chorób psychicznych