1. Badania nad osobowością niewidomych i niedowidzących.
Z przedstawionego zarysu badań eksperymentalnych nad osobowością młodzieży niewidomej zdaje się wynikać, że młodzież tę charakteryzuje negatywny obraz siebie, zaniżona samoocena, zmniejszone poczucie bezpieczeństwa, lękliwość, napięcie emocjonalne wyrażające się m.in. w reakcjach agresywności, wzmożona drażliwość, niekiedy zubożenie sfery emocjonalnej, otamowanie niektórych potrzeb psychicznych a zwłaszcza dominowania, prestiżu i uznania. W pracach i badaniach polskich autorów odbija się też tendencja występująca u niektórych autorów zagranicznych. Dotyczy to zwłaszcza badań nad obrazem siebie, lękiem i poczuciem bezpieczeństwa. Są autorzy, którzy zdecydowanie podkreślają występowanie u młodzieży niewidomej poczucia mniejszej wartości i zaniżonej samooceny ( Grzegorzewska, Sękowska, Ruszczyc, Majewski ). Są i jednak tacy, którzy uważają, że osobowość młodzieży niewidomej i niedowidzącej nie różni się w zasadzie od osobowości młodzieży widzącej. Stanowisko takie reprezentuje m.in. Dembo, Wright, Sommers, Zunich i Land. Rozbieżne stanowiska w tym względzie jeszcze bardziej skłaniają do podjęcia szerszych badań eksperymentalnych w tym zakresie.
2. Badania nad osobowością głuchych i niedosłyszących.
Analiza wyników badań dokonana w tym punkcie pozwala wyciągnąć wniosek, że charakterystycznym dla młodzieży głuchej zdaje się być gorszy rozwój inteligencji, niższy poziom uspołecznienia, negatywny obraz siebie, silniejsza dyspozycja do reagowania lękiem i innymi negatywnymi emocjami. Obserwowano również częstsze występowanie zachowań specyficznych dla osób źle przystosowanych, o niedojrzałej osobowości. Do zachowań takich możemy zaliczyć : wycofywanie się z kontaktów społecznych, zmniejszoną odporność psychiczną, nadpobudliwość, zahamowanie, zaniżoną samoocenę, osłabienie kontroli reakcji emocjonalnych i popędowych, egocentryzm, wrogie nastawienie do autorytetów, podejrzliwość, nieufność oraz zmniejszony krytycyzm w stosunku do siebie i innych.
3. Badania nad osobowością inwalidów z dysfunkcją narządu ruchu.
Na podstawie przedstawionych badań rysuje się pewien obraz osobowości inwalidów fizycznych z dysfunkcją ruchu. Dominującymi cechami struktury osobowości tej grupy zdają się być :
– negatywny obraz siebie,
– zaniżona samoocena,
– poczucie mniejszej wartości ze skłonnościami do kompensacji i nadkompensacji.
Obraz potrzeb psychicznych rysuje się w tych badaniach dość niejasno. Z niektórych można by wnioskować, że specyficzne dla inwalidów z dysfunkcją ruchu są potrzeby : stowarzyszania się, doznawania opieki i oparcia, ale także izolowania się od kontaktów interpersonalnych z ludźmi zdrowymi. Autorzy badań wskazują na wielkie nasilenie potrzeby agresywności i dominowania, ale także na silną potrzebę bezpieczeństwa oraz na zmniejszone poczucie bezpieczeństwa. Daje to obraz potrzeb pozostających we wzajemnych konfliktach. Niektóre badania wskazują na istnienie silnej potrzeby poznawczej oraz na komplikacje w ekspresji i zaspokojeniu potrzeby seksualnej. Na podstawie badań możemy też wnioskować o postawach inwalidów wobec innych osób. Warto zwrócić uwagę na częste występowanie postawy roszczeniowej, potępianie rodziców i ludzi zdrowych, a także istnienie silnych postaw zależności i domagania się usług. Co się tyczy emocji i nastrojów, to większość badaczy jest zgodna, że emocją dominującą w tej grupie jest obniżony nastrój, a najczęściej występującą zdaje się być lęk i niepokój. Na podstawie przeglądu badań eksperymentalnych autorzy wyprowadzają kontrowersyjne opinie na temat jakości ekspresji emocjonalnej. Jedni wskazują na nadpobudliwość emocjonalną młodzieży niepełnosprawnej fizycznie z dysfunkcją ruchu, a inni na jej zahamowanie.
4. Badania nad osobowością jąkających się.
Przedstawiony zarys badań eksperymentalnych nad osobowością dzieci i młodzieży jąkającej się, zresztą bardzo nielicznych zarówno w literaturze polskiej jak i światowej, zdaje się sugerować, że charakterystyczne dla jąkających się dzieci i młodzieży są :
1/ zaniżona samoocena oraz poczucie mniejszej wartości,
2/ negatywny obraz siebie,
3/ brak akceptacji siebie,
4/ zwiększony poziom agresywności,
5/ zmniejszone poczucie bezpieczeństwa,
6/ istnienie konfliktu potrzeb psychicznych, a zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa i agresywności, potrzeby uległości i podporządkowania z potrzebą niezależności i autonomii.
Charakterystyczne dla młodzieży jąkającej się zdają się być także trudności przystosowawcze do grup społecznych, w których żyją. Wyrażają się one m.in. w osłabionej zdolności komunikowania się, nerwowości, braku wiary we własne siły, w rozdrażnieniu, szukaniu samotności, w przeżywaniu w skrytości swoich problemów oraz w przygnębieniu.