żeby np.; nasz pacjent z objawami nerwicy natręctw mógł pozbyć się tych objawów zmiana polega na tym przede wszystkim, żeby to co jest nieświadome czyli motywacja nieświadoma stała się świadoma on ma sobie uświadomić swoje impulsy złości, agresji, nienawiści, niechęci do matki. Po drugie musi sobie uświadomić, że ilekroć pojawiają się takie uczucia nie muszą budzić lęku i że jest to źródło lęku. Freud ze względu na ów lęk jaki budzą treści nieświadome czy treści tłumione jest to niezwykle trudne uświadomić sobie, że ja nienawidzę swojej matki, jest to rzeczą niezwykle zagrażającą, dlatego człowieka, który uświadamia
sobie, że ,ja mam złość do swojej matki, że mi zrobiła krzywdę pozbawiając mnie kontaktu np.: z ojcem. To jest bardzo zagrażające.
W związku z tym psychoanaliza proponuje specjalne narzędzia, które mają pomóc w uświadomieniu sobie. Podstawowym narzędziem psychoanalitycznym, są tzw. swobodne skojarzenia… To jest po to, żeby odwrócić uwagę pacjenta od myślenia racjonalnego, tu w procesie psychoterapii nie mamy do czynienia nic z rozumowaniem. Rzecz polega na stworzeniu warunków do tego, żeby ujawniał treści tłumione, których nie ma w świadomości, on tego nie wymyśli, nie zrozumie, on ma odwrócić uwagę od swojego rozumu i patrzeć na to co się w głowie pojawia. Cokolwiek, czasami są to zupełnie oderwane treści, skojarzenia. Zadaniem terapeuty jest skupienie uwagi na tym, żeby on kojarzył, żeby wypowiadał treści.
Podstawową techniką, która pomaga w wydobywaniu swobodnych skojarzeń są tzw;r-L-tacje. Jeżeli pacjent powiada: pamiętam leżąc na kanapie, pamiętam takie zdarzenie, jak mama przyszła z pracy, była bardzo zmęczona i przyszło mi do głowy, że ona umrze. Zaniepokoiłem się tym i zacząłem coś tam robić. Terapeuta powiada i zaczyna wymyślać: a co ci się kojarzy z myślą która przyszła ci do głowy pt. śmierć matki. Czasem terapeuta mówi: prawdopodobnie przyszła ci do głowy wtedy kiedy ona wróciła taka myśl, żeby ona umarła. Albo powiada: kiedy myśl przyszła ci do głowy to bałeś się, że jak ona umrze bo ty zostaniesz sam jeden sierota. To jest przykład interpretacji, którą terapeuta podsuwa po to, żeby wzbudzić emocje, one są zagrażające (myślałeś, czy chciałeś, żeby twoja matka umarła), to ktoś kto słyszy taką myśl, zwłaszcza taką interpretację, to w nim to wzbudza ogromne reakcje emocjonalne i oczywiście ma tendencję do tego, że on tłumi i mówi, że nigdy w życiu tak nie myślałem. To z jednej strony nasila się opór, ale tak naprawdę wzbudza uczucia, które pogłębiło następne skojarzenia i następne wspomnienia, wrażenia, refleksje dotyczące zdarzeń z przeszłości. I to jest cenne. Nie chodzi o to, żeby to była prawda ta interpretacja, że tak mogło być naprawdę. Terapeuta zakłada, że tak mogło być, ale nie musi tak być, on może np.: bardziej bać się sieroctwa. Być może jest to coś takiego co możemy nazwać później autoagresją- to jest chęć skrzywdzenia siebie, wyrządzenia sobie krzywdy z poczucia winy, że on doprowadził matkę do tego, że ona tak bardzo cierpiała itd. Interpretacje są wielorakie i nie treść ich jest istotna, ale istotne jest to, że one wzbudzają uczucia, które pacjent zwykle tłumi. Najczęściej te uczucia to jest lęk przed tym, że w nim mogło coś do głowy takiego przyjść, co mógł przeżyć, coś takiego jak nienawiść, chęć zniszczenia itd.
Wywoływanie takich uczuć budzi lęk , w związku z tym pojawia się opór, pacjent się cofa, zaprzecza dlatego psychoanaliza najczęściej trwa i trwa. Jeżeli się ma takie zadania jak odkrycie czegoś co z przekonania czy z teorii ma być głęboko tłumione, jest trudne do wydobycia to, to trwa. Krytycy będą mówili różne rzecz}’ na ten temat. Druga rzecz niezwykle ważna jako narzędzie do odkrywania tego co jat nieświadome to jest analiza snu- także interpretacja: szafa, konia, wszystko co się pojawia. Freud powiada, że w śnie mamy do czynienia z czymś takim gdzie kontrola ego jest wyłączona, w związku z tym emocje mogą się przebić i ujawniają się w postaci określonych treści, a treści zawsze mają swoją symbolikę i treści należy interpretować żeby nazywać to co jest nieświadome poprzez interpretację.
Innym bardzo istotnym narzędziem terapeutycznym w psychoanalizie jest analiza przeniesienia i przeciwprzeniesienia. Jeżeli jest tak (zgodnie z teorią. Freuda) że większość tłumionych emocji bierze się stąd, że te emocje dotyczyły osób znaczących (rodziców, opiekunów) urazowych doświadczeń, urazowych zdarzeń, to w związku z tym po to żeby je uwolnić, żeby nie tylko je uświadomić, ale też odreagować (katharsis), przeżyć jeszcze raz- jest to możliwe tylko wtedy jeżeli pacjent zacznie spostrzegać albo terapeuta stanie się symbolem rodzica dla pacjenta, w takim znaczeniu, że terapeuta musi po pierwsze stać się osobą niezwykle ważną i istotą, dlatego tyle lat to trwa, żeby uzależnić pacjenta od siebie tak jak on był zależny w dzieciństwie od swoich rodziców; po drugie żeby pacjent zaczął odczuwać uczucia w relacji do terapeuty/ uczucia, które jest mu łatwiej doświadczyć i przeżyć w relacji do tego, który jest symbolem rodzica niż do rodzica prawdziwego. Jeżeli terapeuta w procesie psychoterapii dojdzie do stworzenia tzw. nerwicy przeniesieniowej, to wtedy oznacza, że pacjent zaczyna wprost ujawniać uczucia wobec terapeuty’ takie, które ujawnia wobec rodziców i to jest droga do odreagowania i uświadomienia sobie np.: pacjentka, która przychodziła przez długi okres czasu na terapię i krytykowała terapeutę : pokój jest źle urządzony, nudzisz się ziewasz, wcale mnie nie słuchasz itd. Terapeuta próbował to zrozumieć i domyślał się, że podobne uczucia przeżywała w stosunku do ojca, ale ona bardzo ostro temu zaprzeczała, nasilała swoją agresję. W pewnym momencie ona go zapytała: co by pan zrobił gdy pan spotkał taką osobę jak ja poza gabinetem terapeutycznym, która by wobec pana się tak zachowywała. On odpowiedział: ale jesteśmy w gabinecie. Profesor Stern opowiedział to jako przykład procesu, który się dziej w psychoanalizie, która trwa długo. Ta ilość lat, ilość sesji ona jest po to potrzebna, żeby wykorzystać coś co się nazywa po angielsku nów moment