Na poprzednim wykładzie staraliśmy się odróżnić psychoterapię od innych form pomocy psychologicznej, kładąc nacisk na to, że jest to przede wszystkim metoda leczenia i to taka, która posługuje się określonymi narzędziami oddziaływań psychologicznych po to, żeby usunąć przyczyny zaburzeń psychicznych. Jest to metoda leczenia osób z zaburzeniami psychicznymi przede wszystkim i ma swoją specyfikę i swoje narzędzia, które stosuje w odróżnieniu od innych form pomocy psychologicznej, ma specyficzne narzędzia, które stosuje się do tego, żeby leczyć te zaburzenia.
Po to, żeby leczyć to trzeba wiedzieć gdzie jest źródło zaburzeń, co jest przyczyną tego. W odpowiedzi na to pytanie sprowadzają się różnego rodzaju teorie, które tłumaczą i wyjaśniają źródło zaburzeń psychicznych. Te teorie są niezwykle wielorakie (w pewnej książce wymieniono ok. 400 różnych szkól psychoterapeutycznych i te szkoły są próbą odpowiedzi na to pytanie co jest przyczyną zaburzeń psychicznych i jakie narzędzia, metody trzeba stosować, żeby usunąć te przyczyny). To da się sprowadzić do 4 różnych szkół, czy podejść, czy teorii, które w gruncie rzeczy leżą u podłoża wszystkich innych nadbudówek, które powstały na przestrzeni około lOOlat rozwoju psychoterapii. One mąią największy wpływ na praktykę terapeutyczną i z nich wywodzą się nowe modyfikacje różnych podejść psychoterapeutycznych. Najstarsze są dwie i od nich się zaczęła liczyć psychoterapia jako metoda leczenia zaburzeń. Rozwijały się te dwie metody równolegle na dwóch różnych kontynentach, na początku miały ze sobą niewiele ze sobą wspólnego, dopiero w latach 20,30-tych uczeni dwóch tych szkól zaczęli się wymieniać doświadczeniami.
Psychoanaliza -najbardziej znana i najpowszechniej stosowana. Ona przechodziła różnego rodzaju mutacje i ona w wersji klasycznej (tak jak ją zaproponował Freud) jest stosowana wyjątkowo i rzadko (w krajach skandynawskich zwł. Finlandia i Szwecja).
Metody (teorie, podejście)behawioralne – wywodzą się z klasycznych pojęć psychologicznych takich jak uczenie się (poprzez warunkowanie klasyczne i instrumentalne), u podłoża tego legła kompletnie inna koncepcja rozumienia człowieka(Kozielecki „Psychologiczne koncepcje człowieka”). Ta teoria też przechodziła szereg modyfikacji tak, żeby teraz nazywać się teoriami poznawczo- behawioralnymi. Większość tych modyfikacji wiązała się z nowymi wynikami badań empirycznych. I tak jak psychoanaliza i jej rozwój jest w dużej mierze oparty na analizie przypadku, na analizie tego co się zmienia w kontekście społecznym funkcjonowania człowieka, tak teorie poznawczo- behawioralne najczęściej podlegają modyfikacjom w wyniku odwoływania się do danych empirycznych pochodzących z warsztatów badawczych psychologów behawioralnych i poznawczych. Jest to jedna z najbardziej udokumentowanych empirycznie koncepcji rozumienia i wyjaśniania funkcjonowania człowieka .
Te dwie grupy są dominujące jeżeli idzie o praktykę psychoterapeutyczną (od ok. 100 lat). 40-60% stosuje się psychoanalizę czy koncepcje psychodynamiczne, 30-40% koncepcje behawioralno-poznawcze.
Tak trwało do lat 50-tych, kiedy to pojawił się Carl Rogers z wykształcenia psychoanalityk, stwierdził, że sposób w jaki psychoanaliza wyjaśnia zachowania człowieka jest sposobem kompletnie mechanicznym i nie pokazuje tzw. dobrych stron tzn. takich mechanizmów, które są zawarte i leżą u podłoża człowieka jak zdolność do samorozwoju, która każdemu człowiekowi jest dana, tak jak inne popędy biologiczne, które dziedziczymy od swoich przodków. Z nazwiskiem C. Rogersa łączy się powstanie i rozwój trzeciego głównego nurtu, do którego odwołują się różnego rodzaju praktyczne aplikacje psychoterapii, mianowicie psychoterapia humanistyczna. W oparciu o tę koncepcję powstał znowu cały szereg modyfikacji, odmian oddziaływań psychoterapeutycznych.
W latach 50,60-tych w Stanach Zjednoczonych zaobserwowano, że psychoterapia (klasyczna, w sensie psychoanalizy i behawioralno-pozn.) z trudem nadaje się do leczenia najbardziej poważnych zaburzeń psychicznych jak np.: schizofrenia. Wobec tego powstała grupa osób z (czyt.)Gregorem
Bejtsonem na czele tzw. Pało Alto Institute, która zaczęła sięgając do różnych antropologicznych osiągnięć naukowych rozumieć w sposób zupełnie inny przyczyny czy mechanizmy funkcjonowania człowieka i w ten sposób powstały tzw. teorie systemowe, z których bezpośrednio wywodzą się różne odmiany terapii rodzin, par, małżeństw nawet w takim sensie, że ta terapia niekoniecznie musi być adresowana do systemu jakim jest rodzina (mimo, że nazywa się systemowa). Bardzo wielu psychoterapeutów pracuje z osobami indywidualnymi, z jednostkami też w paradygmacie myślenia systemowego.
Między tymi czterema kierunkami podobieństwo jest niewielkie, są główne różnice i musimy rozumieć odrębność każdego z tych czterech podejść zarówno w procesie wyjaśniania zaburzonego zachowania jak też konsekwentnie w procesie aplikacji i rozwoju określonych technik terapeutycznych, w tym narzędzi leczniczych, które mają usunąć przyczyny tych zaburzeń.