Organiczne przyczyny wtórnego upośledzenia umysłowego,

to przede wszystkim choroby zakaźne samego układu nerwowego lub związane z silnymi reakcjami ze strony tego układu: zapalenia opon mózgowych i zapalenie mózgu, a także zatrucia (np. zatrucia ołowiem), urazy czaszki itp.
Niektórzy badacze przyjmują istnienie psychicznych lub biospo-łecznych przyczyn upośledzenia umysłowego, takich jak zbyt długi pobyt dziecka w zakładzie (hospitalizm) i pozbawienie go bodźców emocjonalnych i opieki matki. Należy jednak raczej w takich przypadkach mówić o ,,chorobie sierocej” (Bielicka I., Olechowicz H., 1966), przejawiającej się m. in. w znacznym opóźnieniu całego rozwoju psychicznego i trudnościach przystosowawczych, niż o upośledzeniu umysłowym lub opóźnieniu czy niedorozwoju społecznym.
Z kolei scharakteryzujemy krótko poszczególne stopnie upośledzenia umysłowego.
Idiotyzm jest to najgłębszy stopień upośledzenia umysłowego, w którego obrębie można wyróżnić 3 podgrupy: stopień wegetatywny, średni i lżejszy (łagodny). Idiotyzm to całkowita lub_pra.wie -całkowita degradacja życia psychicznego wskutek zwyrodnienia rozwoju mózgu. Tow^rzyszą~Tnu~7ożne’~arroTttałic w •budowig~ctała~Trozwoju fiz^yczny-m:
makro- lub mikrocefalia, asymetryczna czaszka, zahamowanie wzrostu, dysproporcja w budowie ciała, defekty w budowie podniebienia, zajęcza warga, “wilcza paszcza” itp.
U idiotów najgłębiej upośledzonych zachowa&e_^a_tylko^ funkcje_we-_ getatywne: przyjmują oni pokarm i wydalają go, lecz nie mają kontroli nad zwieraczami, nie sygnalizują potrzeb fizjologicznych i zanieczyszczają się. Ich rozwój motoryczny jest również zahamowany, przeważnie nie chodzą, niekiedy nawet nie siedzą i nie unoszą głowy. Nie nawiązują żadnego kontaktu z otoczeniem społecznym, ani też nie odbierają prawidłowych wrażeń zmysłowych: niektórych cechuje np. hiperestezja, tj. dziecko reaguje krzykiem i nieskoordynowanymi ruchami na łagodne dotknięcie.
Idioci na nieco wyższym poziomie rozwoju potrafią chodzić, ale ich ruchy są niezręczne i niecelowe; są to często stereotypie ruchowe (rytmiczne ruchy tułowia-“kiwanie się”, bicie głową o ścianę, przebieranie’ palcami). Nie potrafią nauczyć się mówić, wydają jedynie bełkotliwe dźwięki.
U idiotów najłagodniej upośledzonych obserwujemy pewne przejawy uwagi dowolnej i początki kontaktów społecznych oraz pewien rozwój sfery emocjonalnej. Są oni przywiązani do osób, które je pielęgnują, uciekają przed obcymi i nie chcą od nich przyjmować pożywienia, nawiązują spontanicznie kontakty z innymi dziećmi, a nawet próbują się nimi opiekować. Można ich wyuczyć pewnych prostych czynności, które wykonują na polecenie (zamiatanie, przynoszenie przedmiotów itp.). • _ Można ich też wdrożyć do pewnej czystości i sygnalizowania potrzeb fizjologicznych.
Głuptactwo (imbecylizm) jest ciężkim upośledzeniem umysłowym. Imbecyle potrafią już przyswajać sobie pewne doświadczenia, lecz czynią to w sposób mechaniczny, bez zrozumienia i nie umieją korzystać z tych doświadczeń. Są sugestywni i bezkrytyczni. Z otoczeniem nawiązują kontakt społeczny, porozumiewają się za pomocą gestów lub słów. Zasób ich słownictwa jest jednak ubogi, a mowa niedokształcona, często bełkotliwa i niewyraźna. Orientują się w przestrzeni i w czasie, lecz tylko w prostych, stale powtarzających się sytuacjach życiowych. W nowych sytuacjach nie rozpoznają nawet znanych elementów. Są zdolni jedynie do myślenia konkretnego, brak im pojęć abstrakcyjnych. Nie potrafią ujmować stosunków logicznych, ogólnych reguł postępowania i nie rozumieją zasad moralnych.
Zakres pamięci jest u dzieci imbecylnych na ogół wąski, a trwałość i wierność pamięci znikoma, co wywołuje u nich tendencję zarówno do perseweracji, jak i do tworzenia wyobrażeń fantastycznych (pseudo-logia phantastica). Czasami .obserwujemy jednak u .tych dzieci wybiórcze zdolności do zapamiętywania określonego materiału, np. liczb lub melodii.
Sztywność procesów poznawczych, brak umiejętności sądzenia i rozumowania, bezkrytycyzm i brak sprawności motorycznych sprawia, że dzieci imbecylne nie nadają się do szkoły specjalnej. Potrafią one opanować co najwyżej program I i II klasy takiej szkoły, można je jednak przyuczyć do prostych prac fizycznych, nie wymagających precyzyjnych ruchów.
Wyniki pracy wychowawczej z dziećmi głęboko upośledzonymi, zarówno debilami, jak i idiotami lżejszego stopnia, zależą od tego, jaki typ emocjonalny i temperamentalny one reprezentują. W zasadzie wyróżniamy dwa typy skrajne: eretyczny: nadpobudliwy, podniecony i apatyczny: bierny, spokojny. Dzieci erotyczne są często agresywne i złośliwe, a pozbawione odpowiedniego .nadzoru popełniają przestępstwa. Dzieci apatyczne są na ogół posłuszne i pracowite, ale cechuje je równocześnie lękliwość i niezaradność, zaś ich zdolność uczenia się jest słabsza niż u dzieci z poprzedniej grupy.
A oto sylwetka dziecka imbecylnego u:
G. K. lat 13. W chwili urodzenia dziecka ojciec miał lat 32, matka 33, zdrowi, ojciec często pije alkohol, nałogowcem nie jest, pracuje jako technik, matka pracownica fizyczna, obecnie nie pracuje. Dziewczynka jest pierwszym żyjącym dzieckiem z trzeciej ciąży, po 2 poronieniach samoistnych. Młodszy brat, lat 9, jest dzieckiem wątłym, ale zdrowym, uczy się średnio. Dziadek ze strony ojca pił, brat matki, po pobycie w obozie w czasie wojny, miał zaburzenia psychiczne, nie żyje. Warunki bytowe dobre, mieszkaniowe – średnie.
W ciąży matka miała bóle i krwawienia, bała się, że i tego dziecka nie donosi, była pod opieką Poradni K. Poród prawdopodobnie o 2 tygodnie wcześniej, ciężki. Noworodek przytomny, wątły, waga 2800, ciężka żółtaczka w pierwszych dniach życia. Podejrzewano konflikt serologiczny. Dziecko było w szpitalu przez miesiąc, stosowano transfuzję krwi. Karmiona sztucznie, bardzo słaba w niemowlęctwie.
Pierwsze zęby w 11 miesiącu życia. Chodzić zaczęła w 3 roku życia, mówić pojedyncze słowa około 5 roku życia, przedtem wydawała nieartykułowane dźwięki z różną intonacją, później wypowiadała fragmenty słów, po swojemu zniekształcane. Obecnie mówi niewyraźnie, słownik bardzo ubogi, buduje tylko proste zdania, częste agramatyzmy, lepiej powtarza.
Choroby: w pierwszych latach życia zapalenie oskrzeli i płuc, odrą, mums, w 8 roku życia koklusz, w 10 – ospa wietrzna. Podejrzewano lekką szklarlatynę.
Sypia niespokojnie, długo moczyła się w nocy, obecnie nie moczy się. Do 5 roku życia nie zawsze sygnalizowała swoje potrzeby naturalne lub wołała “po fakcie”.
Jako małe dziecko jadła słabo, długo nie gryzła, łykała tylko papki. Obecnie apetyt ma bardzo dobry.
Rodzice zdawali sobie sprawę z bardzo słabego rozwoju dziecka, jeździli z nią do lekarzy, była też na obserwacji w szpitalu na oddziale neuropsychiatrii dziecięcej, brała różne leki mające pomóc w rozwoju i wzmacniające. W pierwszych latach życia wymagała opieki jak niemowlę, nie bawiła się, brała przedmioty do ręki i rzucała, lubiła drzeć papier, brała wszystko do ust pewna poprawa nastąpiła, gdy zaczęła sama chodzić, zainteresowała się wtedy wózkiem, ale np. bała się dużej piłki. Bardzo wrażliwa, nie znosiła hałasu, zaczynała wtedy płakać i trudno ją było uspokoić, często płakała bez widocznego powodu, marudziła. Gdy dziewczynka miała 8 lat matka poważnie zachorowała na serce, wówczas doradzono jej oddanie dziewczynki do zakładu dla dzieci głębiej upośledzonych. Była wtedy badana w Poradni, gdzie stwierdzono upośledzenie rozwoju umysłowego na poziomie ciężkiego imbecy-lizmu, wiek inteligencji ok. 2 lat: nazywała niektóre przedmioty z otoczenia i na znanych obrazkach, wskazywała części ciała, układała wieże z klocków, bazgrała ołówkiem, posługując się lewą ręką. Pobudzona ruchowo, sama nie organizowała sobie zabawy.
W zakładzie początkowo płakała, nie chciała jeść, okresowo zanieczyszczała się, ale po pewnym czasie przyzwyczaiła się i dobrze dostosowała. Okresowe badania przeprowadzone w zakładzie wykazują powolny rozwój, mówi więcej i nieco wyraźniej, umie się sama ubrać, pomaga w zajęciach porządkowych i zajęciach typu przedszkolnego, opanowuje powoli robotę na ręcznych krosnach, co jeszcze idzie jej

Artykuł dotyczy następujących zagadnień:

  • opoznienie umyslowe wtorne
  • przyczyny organiczne uposledzenia
  • upośledzenie umysłowe wtórne
  • upsledzenie wtorne