3. Stress i stressory
Pojęcie sytuacji trudnej, o którym wspominaliśmy, jest dwuznaczne. W znaczemu pierwszym rozumie się przez nie trudność w znalezieniu środków do rozwiązania danego problemu sytuacyjnego, co można wią-
50
zać z niedostatecznÄ… iloÅ›ciÄ… informacji, jakie stojÄ… do dyspozycji osobnika, lub też z ich nadmiarem (redundacjÄ…). W tym rozumieniu mówi siÄ™ np. o zadaniach matematycznych Å‚atwych i trudnych. W drugim znaczeniu pojÄ™cie to dotyczy raczej trudnoÅ›ci natury emocjonalnej. Niektóre sytuacje, np. silny ból fizyczny, wyzywajÄ…ce zachowanie nieżyczliwego nam czÅ‚owieka itp., wywoÅ‚ujÄ… przykre napiÄ™cia emocjonalne, wskutek czego sytuacja staje siÄ™ “trudna do zniesienia”. Ponieważ emocje wiążą siÄ™ ze wzrostem poziomu aktywizacji w mózgu (napiÄ™cia w sieci nerwowej), mielibyÅ›my tu do czynienia z wpÅ‚ywem informacji na “procesy zasilania” (por. Greniewski i Kempisty, 1963, s. 51 i nast.). Oba rodzaje trudnoÅ›ci czÄ™sto wystÄ™pujÄ… łącznie, ponieważ problemy “trudne do rozwiÄ…zania” zwykle wywoÅ‚ujÄ… też przykre uczucia, a wiÄ™c stajÄ… siÄ™ również “trudne do zniesienia”; z drugiej strony zaÅ›, sytuacje trudne emocjonalnie nieraz tak zaburzajÄ… procesy orientacji, że problem-np. jak skoÅ„czyć nieprzyjemnÄ… rozmowÄ™ – staje siÄ™ przez to także “trudny do rozwiÄ…zania”. Jednakże równolegÅ‚ość taka nie zachodzi zawsze. SÄ… ludzie, którzy specjalnie lubiÄ… problemy trudne do rozwiÄ…zania, jak turyÅ›ci szukajÄ…cy okazji do najtrudniejszych wspinaczek wysokogórskich albo szachiÅ›ci poszukujÄ…cy partnerów najlepiej grajÄ…cych w szachy, tzn. problemy te, choć trudne w pierwszym znaczeniu, nie sÄ… dla nich wcale trudne do zniesienia._Gdy_w psychologia klinicznej mówimy o sytuacjach trudnych, mamy na myÅ›li zasadniczo sytuacje przykre i przez to trudne do znie-sienia, natomiast trudnoÅ›ci pierwszego rodzaju rozpatruje siÄ™ jako wa-
J,^inkUub_skytki_ tamtych,
Jak już wzmiankowano, sytuacje trudne emocjonalnie wiąże siÄ™ dziÅ› z pojÄ™ciem stressu psychicznego. “Stress” jest również terminem wieloznacznym. W literaturze najczęściej okreÅ›la siÄ™ nim pewnÄ… sytuacjÄ™, która wywoÅ‚uje u osobnika wzrost napiÄ™cia emocjonalnego. W znaczeniu drugim terminem “stress” okreÅ›la siÄ™ sam stan wzmożonego napiÄ™cia, sytuacja zaÅ›, która go wywoÅ‚aÅ‚a, nosi wówczas nazwÄ™ “stressora”. I wreszcie, po ‘trzecie, od stressu psychicznego, który wiąże siÄ™ z napiÄ™ciem emocjonalnym wywoÅ‚anym w drodze psychologicznej, t j. przez okreÅ›lone bodźce, należy odróżnić stress fizjologiczny. PojÄ™cie to wprowadziÅ‚ do fizjologii wspomniany już w poprzednim rozdziale H. Selye (1960). UtożsamiÅ‚ on stress z “ogólnym zespoÅ‚em przystosowania” (GAÅš, por. rozdziaÅ‚ II, s. 24), tzn. z caÅ‚oksztaÅ‚tem zmian, którymi ustrój odpowiada stereotypowo przede wszystkim na różnorodne czynniki uszkadzajÄ…ce, jak zranienie, zakażenie, nadmierne oziÄ™bienie czy przegrzanie itp. Wprawdzie Selye, na podstawie pewnych analogii miÄ™dzy stressem psychicznym a fizjologicznym, usiÅ‚owaÅ‚ stworzyć coÅ› w rodzaju ogólnej teorii stressu, jednakże jego badania dotyczyÅ‚y zasadniczo stressu fizjologicznego, którego – mimo tych analogii – nie można utożsamiać ze stressem psychologicznym, wywoÅ‚ywanym przez trudne sytuacje.
W niniejszej pracy bÄ™dziemy rozumieć “stress” w drugim z podanych
4. 51
znaczeÅ„, t j. bÄ™dziemy tym terminem okreÅ›lać wywoÅ‚ywany przez zewnÄ™trzne i wewnÄ™trzne elementy sytuacji (stressory) wzrost napiÄ™cia, czyli poziomu aktywizacji, od spokojnej czujnoÅ›ci do stanu, który można nazwać “podnieceniem”. Punkt przejÅ›cia spokojnej ^njnnÅ›pi w podniecenie
Stanowi POCZÄ…tP^ ..Skfjlj ^frec-c.n pgy^^nagn” ^nra-.m^lase^ .T-nTpl^fln np
aż do stanów bardzo silnego podniecema^waaych..afpkta,mJJ[por. rys. 5). IsSressory mn^na ppdzii’1?ć ^”’jFgy-ggspdpJgy-g^^yJ.JL^^311^ na rTsytuacje deprywacji 2) sytuacJe^rustruj^cg^firpz 3) sytu,acjgJbcilesne^ i drażrilĄĆeTp’e^Ty w a c j a ^zachodzi wtedy, gdy osobnik pozostaje ‘~”^sTame’7akÅ‚ejs silnej potrzeby biologicznej, kulturowej czy socjalnej, ale w danej sytuacji nic nie może zrobić, aby tÄ™ potrzebÄ™ zaspokoić. Na przykÅ‚ad badania Brożka, Keysa i in. (1950; por. Morgan, 1961, s. 86) nad deprywacjÄ… pokarmowÄ…, przeprowadzone w czasie drugiej wojny na kilkudziesiÄ™ciu mÅ‚odych ludziach, którzy ze wzglÄ™dów religijnych nie chcieli sÅ‚użyć w wojsku i zgodzili siÄ™ zamiast tego wziąć dobrowolnie udziaÅ‚ w tych badaniach, polegaÅ‚y na tak znacznym ograniczeniu porcji jedze-
Sen j Senność j Czujność | Podniecenie
== Stress
Rys. 5.
nią w ciągu 6 miesięcy, że badani przeciętnie, tracili 20 procent wagi. W badaniach nad deprywacją sensoryczną, wykonanych przez Bextona, Herona i Scotta (por. Hebb D. O., 1964, s. 130; Ekel J., 1964, s. 204), studentów uniwersytetu zamykano w kabinie doświadczalnej i pozbawiano na przeciąg 24 godzin możliwie dużej liczby bodźców zmysłowych: na oczy nakładano im okulary z matowego szkła, uniemożliwiające spostrzeganie przedmiotów, na ręce zakładano rękawiczki, a na przedramiona kartonowe ochraniacze, na uszy specjalne poduszki gumowe ze słuchawkami telefonicznymi, tak że badany mógł słyszeć tylko to, co w określonym czasie mówił do niego eksperymentator itd. W tej sytuacji szybko pojawiała się nuda i silna potrzeba wrażeń, której jednak osobnik w tych warunkach nie mógł zaspokoić.
W przeciwieÅ„stwie do deprywacji, w której badany jest pozbawiony , wszelkiej możliwoÅ›ci dziaÅ‚ania zaspokajajÄ…cego potrzebÄ™ .cefTTTs t r^^TB^ m^wmiyJffitedy,^dy__w_toku^d^iaÅ‚ania”^^ sj^onJuprzeszkodÄ… uniemożliwiajÄ…cÄ… realizacjÄ™ celu. Przeszkoda może być zewnÄ™trzna, np. trudnoÅ›ci wynikajÄ…ce przy rozwiÄ…zywaniu zadania,- sprzeciw ze strony innego czÅ‚owieka itp., albo wewnÄ™trzna, np. zmÄ™czenie czy ból gÅ‚owy. W eksperymentalnych badaniach frustracjÄ™ u zwierzÄ…t wywoÅ‚uje siÄ™ stwarzajÄ…c im przeszkody na drodze do przynÄ™ty, np. pokarmu; u dzieci robiono to w ten sposób, że pozwalano im bawić siÄ™ bardzo atrakcyjnymi zabawkami, które później zabierano i umieszczano za drucianÄ… siatkÄ… (Barker, Dembo i Le-win; por. Woodworth R. S., Schlosberg H., 1963, II, s. 227).
52
/sytuacjÄ… boksnÄ…BWa to^co zadaje nam ból fbycTjpy (np, czÄ™siÄ…^l.o sowane w eksperymentach i ze zwierzÄ™tami, i z ludźmi uderzenie prÄ…dem elektrycznym) albo to, co powoduje przykrość natury czysto “moralnej”, np. obelżywe zachowanie siÄ™ kogoÅ› drugiego, doznana krzywda, itp. (por. Buss A. H., 1961, s. 38).
Oprócz tych trzech podstawowych grup stressorów należy jeszcze wymienić jako czwarty rodzaj sytuacje zagrożenia. J3Ä… to takie sy-tuacje, które same przez siÄ™ nie pozbawiaj.a.czÅ‚owieka żadnej^arj.aÅ›dLani. me frustrujÄ… go, ani nie zadajÄ… mu bólu, ale s y g n a lizujÄ… Jeden. lub Kilka z tych czynników, pozwalajÄ… ócSSElwać ich wystÄ…pienia Ä…przez to wywoÅ‚ujÄ… lÄ™k lub gniew. W badaniach eksperymentalnych jako zagrożenia używa siÄ™ dowolnych bodźców warunkowych wzmacnianych przez uderzenie prÄ…dem elektrycznym (sygnaÅ‚ bólu) lub – u zwierzÄ…t – przez niepodawanie pokarmu (sygnaÅ‚ deprywacji).
Sytuacje życiowe zawierajÄ… czÄ™sto caÅ‚e zespoÅ‚y stressorów. Na przykÅ‚ad, niepowodzenie w rozwiÄ…zaniu jakiegoÅ› zadania łączy elementy frustracji i porażki, czyli bolesnego dowodu wÅ‚asnego niedołęstwa, gÅ‚upoty – sÅ‚owem niskiej wartoÅ›ci osobistej. Przeszkoda napotkana w dziaÅ‚aniu przez czÅ‚owieka, który nieraz miewaÅ‚ do czynienia z niepowodzeniami, dziaÅ‚a jako sygnaÅ‚ tak rozumianego niepowodzenia i wywoÅ‚uje ostry stress, jeÅ›li nawet sama przez siÄ™ nie decyduje jeszcze o niepowodzeniu (Newcomb T. M.; por. Malewski A., 1962, s. 207; Obuchowska I., 1964). Silnym kombinowanym stressorem jest również sytuacja choroby somatycznej. Do bólów i dolegliwoÅ›ci wewnÄ™trznych dołącza siÄ™ tu zagrożenie, ponieważ chory na podstawie swego zÅ‚ego samopoczucia z lÄ™kiem przewiduje nieraz dalsze pogorszenie, a nawet Å›mierć, a dalej – deprywacjÄ… przez pozbawienie szeregu wartoÅ›ci kulturowych, konieczność narażania siÄ™ na przykre zabiegi, pobyt w szpitalu itd. I wreszcie trzeba wspomnieć o pewnej formie zÅ‚ożonych sytuacji trudnych, omówionych poprzednio (rozdziaÅ‚ II, s. 36), t j. o sytuacjach konfliktowych, które majÄ… dla osobnika zarówno wartość dodatniÄ…, jak i zagrażajÄ… mu pewnymi przykroÅ›ciami. Trudność ich polega na tym, że podejmujÄ…c decyzjÄ™ w sytuacji konfliktowej czÅ‚owiek musi z góry zaakceptować również to, iż może narazić siÄ™ na pewne przykroÅ›ci, np. wyrzec siÄ™ jakichÅ› wartoÅ›ci lub doznać bólu; decydowanie siÄ™ łączy siÄ™ wtedy z dÅ‚ugim i mÄ™czÄ…cym wahaniem (por. Reutt J., 1949).
Artykuł dotyczy następujących zagadnień:
- psychologia kliniczna sytuacje trudne
- bexton heron scott deprywacja sensorycznaj
- newcom (1962) w malewski strony
Inne tematy, które mogą cię zainteresować:
Halucynozy(psychozy parafreniczne).
Leczenie, rokowanie.
Ontogeneza i funkcje serca.
Rozpoznanie różnicowe.
Znajduje bardzo wiele dowodów na to, że prześladowcy są zorganizowani,
Kryteria diagnostyczne:
Układ sercowo-naczyniowy
Obraz kliniczny.
Etiologia i patogeneza.
Chcesz dodać swoje ogłoszenie na Defipedii? Wyślij nam informacje wylistowane w sekcji Dodanie ogłoszenia.
June 8, 2010
·
Psychologia kliniczna
Opublikowano w: